Voorbeelden van het Verborgen Leerplan in de Eerste Graad van het Secundair Onderwijs
Het verborgen leerplan bestaat uit de impliciete boodschappen, normen en waarden die leerlingen meekrijgen op school, zonder dat die expliciet onderwezen worden. Hieronder volgen 10 herkenbare voorbeelden uit de eerste graad van het secundair onderwijs, telkens met analyse en de meerwaarde van bewustwording voor de (toekomstige) leerkracht.
In een les geschiedenis antwoorden altijd dezelfde leerlingen. De rest zwijgt. Dit toont de filterfunctie van de leerkracht (Klaasen). De impliciete boodschap is: 'Alleen wie goed presteert, mag praten'.
Meerwaarde: stimuleer participatie door bewust iedereen een stem te geven.
De klassieke opstelling versterkt een hiërarchische leersituatie (Jansen). De leerkracht is centraal; samenwerken is lastiger.
Meerwaarde: herdenken van de inrichting bevordert samenwerking en betrokkenheid.
Absolute stilte tijdens werktijd legt de nadruk op discipline, niet op het leerproces. Dit is een uiting van conformiteit aan de meerderheid (Jansen).
Meerwaarde: regels bespreekbaar maken en leren wanneer stilte functioneel is.
Evaluatie wordt een middel tot selectie i.p.v. leren (Klaasen). Leerlingen zien zichzelf als cijfer, niet als groeier.
Meerwaarde: feedback geven ondersteunt motivatie en leerproces.
Lesinhoud draagt etnocentrische voorstellingen over (Klaasen).
Meerwaarde: kritisch omgaan met leerboeken leert leerlingen anders kijken naar de wereld.
Stille, nauwkeurige leerlingen worden beloond; creatieve, drukke kinderen eerder bekritiseerd. Dit bevestigt het beeld van de 'ideale leerling' (Jansen).
Meerwaarde: meer ruimte geven aan diversiteit van leerstijlen.
Leerkrachten mijden maatschappelijke of politieke onderwerpen. Dit is maatschappelijke bewusteloosheid (Jansen).
Meerwaarde: bespreekbaar maken toont dat school midden in de samenleving staat.
Altijd dezelfde populaire leerlingen, zonder echt stemproces. Dit weerspiegelt bestaande machtsstructuren (Klaasen).
Meerwaarde: via echte inspraak leren leerlingen democratisch denken en handelen.
Dialect of jongerenwoorden worden gecorrigeerd. Schooltaal wordt als norm gezien (Klaasen).
Meerwaarde: leerlingen leren schakelen tussen verschillende taalregisters en voelen zich meer gewaardeerd.
Een leerling brengt een andere mening, maar wordt afgebroken. Dit is semi-democratie (Jansen).
Meerwaarde: ruimte voor dialoog stimuleert kritisch denken en eigenaarschap bij leerlingen.
Door het verborgen leerplan te leren herkennen, word je als leraar bewuster van je eigen invloed. Je kunt dan:
- Beter begrijpen waarom sommige leerlingen afhaken.
- Doelgerichter keuzes maken in je aanpak en communicatie.
- Actief werken aan een inclusieve en rechtvaardige leeromgeving.
- Leerlingen helpen om kritische en betrokken burgers te worden.