# Onderzoeksplan: Informele Macht in de Klas
# 1. Onderzoeksvraag
Dit onderzoek heeft als doel de volgende vraag te beantwoorden:
**Hoe manifesteert informele macht zich onder leerlingen in een specifieke klas van de eerste graad van het secundair onderwijs, en welke invloed heeft dit op de participatie en samenwerking van leerlingen tijdens groepsactiviteiten in de klas?**
Deze onderzoeksvraag is geformuleerd om een diepgaand inzicht te verkrijgen in de dynamiek van informele macht binnen een specifieke klascontext, en de directe gevolgen hiervan op de leerprocessen die groepsactiviteiten vereisen. Het is specifiek gericht op de eerste graad van het secundair onderwijs, een cruciale periode waarin sociale structuren en groepsdynamieken zich sterk ontwikkelen.
## 2. Onderzoeksdesign
Voor dit onderzoek wordt gekozen voor een **kwalitatief casestudy design**. Een casestudy is bij uitstek geschikt om een fenomeen (informele macht) diepgaand te bestuderen binnen zijn natuurlijke context (een klas in de eerste graad secundair onderwijs). Dit design maakt het mogelijk om complexe sociale interacties en percepties te exploreren, wat essentieel is voor het begrijpen van informele macht. De focus ligt op het verzamelen van rijke, gedetailleerde gegevens die een holistisch beeld geven van de klasdynamiek.
De casestudy zal zich richten op één specifieke klas, wat een intensieve en gedetailleerde analyse mogelijk maakt. Hoewel de resultaten niet direct generaliseerbaar zijn naar andere klassen, zal het diepgaande inzicht waardevolle theoretische en praktische implicaties opleveren voor het begrijpen en omgaan met informele macht in vergelijkbare onderwijscontexten.
## 3. Participanten en Steekproefstrategie
De participanten voor dit onderzoek zullen bestaan uit:
* **Eén klas in de eerste graad van het secundair onderwijs:** De selectie van de klas zal gebeuren op basis van bereikbaarheid en de bereidheid van de school en de klasleerkracht om deel te nemen aan het onderzoek. Er zal gezocht worden naar een klas met een diverse samenstelling qua leerlingen (geslacht, achtergrond, academisch niveau) om een breed scala aan informele machtsverhoudingen te kunnen observeren.
* **De klasleerkracht(en) van de geselecteerde klas:** De leerkracht(en) zullen belangrijke inzichten kunnen verschaffen in de klasdynamiek, hun perceptie van informele machtsstructuren en de impact hiervan op hun lespraktijk.
* **Een selectie van leerlingen uit de geselecteerde klas:** Deze selectie zal gebeuren op basis van observaties en in overleg met de klasleerkracht, om zowel leerlingen met duidelijke informele invloed als leerlingen met minder invloed te kunnen interviewen. Dit zorgt voor een gebalanceerd perspectief op de informele machtsverhoudingen.
De steekproefstrategie is een **doelgerichte steekproef (purposive sampling)**. Dit betekent dat participanten worden geselecteerd op basis van specifieke kenmerken die relevant zijn voor de onderzoeksvraag. Dit is passend voor een kwalitatief onderzoek, waarbij de nadruk ligt op diepgang boven generaliseerbaarheid.
## 4. Dataverzamelingsmethoden
Om een rijk en genuanceerd beeld te krijgen van informele macht in de klas, zullen verschillende dataverzamelingsmethoden worden gehanteerd:
* **Participerende observatie:** De onderzoeker (student lerarenopleiding) zal gedurende een bepaalde periode (bijvoorbeeld 2-4 weken, afhankelijk van de stageperiode) de klas observeren tijdens reguliere lessen, groepsactiviteiten en pauzes. De focus ligt op het identificeren van informele leiders, volgers, sociale interacties, communicatiepatronen en de invloed van leerlingen op elkaar. Er zal gebruik gemaakt worden van een gestructureerd observatieprotocol om consistentie te waarborgen. Aandachtspunten zijn onder andere: wie neemt het initiatief, wie wordt gevolgd, wie wordt genegeerd, hoe worden conflicten opgelost, en hoe verloopt de samenwerking tijdens groepsopdrachten.
* **Semi-gestructureerde interviews:**
* **Met de klasleerkracht(en):** Deze interviews zullen gericht zijn op de perceptie van de leerkracht over de informele machtsstructuren in de klas, de impact hiervan op de klasdynamiek en leerresultaten, en de strategieën die de leerkracht hanteert om hiermee om te gaan. Vragen zullen open zijn om diepgaande antwoorden te stimuleren.
* **Met geselecteerde leerlingen:** De interviews met leerlingen zullen inzicht geven in hun eigen ervaringen met informele macht, hun perceptie van invloedrijke klasgenoten, en hoe zij de samenwerking en participatie in groepsactiviteiten ervaren. De interviews zullen plaatsvinden in een veilige en vertrouwelijke omgeving.
* **Documentanalyse:** Indien beschikbaar en relevant, kunnen documenten zoals klasregels, projectevaluaties van groepsopdrachten, of notities van klassenraden worden geanalyseerd om aanvullende contextuele informatie te verkrijgen over de klasdynamiek en de formele structuren.
## 5. Data-analyseplan
De verzamelde kwalitatieve data zal worden geanalyseerd middels een **thematische analyse**. Dit proces omvat de volgende stappen:
1. **Transcriberen van interviews:** Alle audio-opnamen van interviews zullen verbatim worden getranscribeerd.
2. **Coderen van data:** De getranscribeerde interviews en observatienotities zullen systematisch worden gecodeerd. Dit betekent het toekennen van labels (codes) aan fragmenten van de tekst die relevant zijn voor de onderzoeksvraag. Er zal zowel inductief (codes die uit de data naar voren komen) als deductief (codes gebaseerd op de literatuur over informele macht) gecodeerd worden.
3. **Identificeren van thema's:** Na het coderen zullen codes worden gegroepeerd in bredere thema's die de patronen en betekenissen in de data weerspiegelen. Deze thema's zullen direct gerelateerd zijn aan de onderzoeksvraag (bijvoorbeeld: bronnen van informele macht, uitingen van informele macht, impact op participatie, impact op samenwerking).
4. **Interpreteren van thema's:** De geïdentificeerde thema's zullen worden geïnterpreteerd in relatie tot de onderzoeksvraag en de bestaande literatuur over informele macht in het onderwijs. Er zal gezocht worden naar verbanden, verklaringen en dieperliggende inzichten.
5. **Rapporteren van bevindingen:** De resultaten zullen worden gepresenteerd in een gestructureerd rapport, waarbij de thema's worden beschreven en geïllustreerd met citaten uit de interviews en observaties. De bevindingen zullen worden gekoppeld aan de onderzoeksvraag en de implicaties voor de onderwijspraktijk zullen worden besproken.
## 6. Ethische Overwegingen
Bij het uitvoeren van dit onderzoek zullen de volgende ethische principes in acht worden genomen:
* **Geïnformeerde toestemming:** Voorafgaand aan het onderzoek zal schriftelijke geïnformeerde toestemming worden verkregen van de schoolleiding, de klasleerkracht(en), de leerlingen (en hun ouders/verzorgers indien minderjarig). Zij zullen volledig worden geïnformeerd over het doel, de procedures, de vertrouwelijkheid en het recht om op elk moment deelname te beëindigen.
* **Anonimiteit en vertrouwelijkheid:** De anonimiteit van alle participanten zal worden gewaarborgd. Namen van scholen, klassen, leerkrachten en leerlingen zullen worden geanonimiseerd in alle onderzoeksdata en rapportages. Data zal vertrouwelijk worden behandeld en alleen toegankelijk zijn voor de onderzoeker.
* **Minimale belasting:** De belasting voor de participanten zal tot een minimum worden beperkt. Interviews zullen op een geschikt moment plaatsvinden en observaties zullen de reguliere lespraktijk zo min mogelijk verstoren.
* **Veiligheid en welzijn:** Het welzijn van de leerlingen staat voorop. De onderzoeker zal zich bewust zijn van de kwetsbaarheid van de doelgroep en zal zorgvuldig omgaan met gevoelige informatie. Indien nodig zal de onderzoeker overleggen met de klasleerkracht of schoolpsycholoog.
* **Transparantie:** Het onderzoeksproces en de bevindingen zullen transparant zijn. De resultaten zullen op een begrijpelijke manier worden gecommuniceerd naar de school en de participanten, indien gewenst.
## 7. Uitwerking van de Onderzoeksinstrumenten
### 7.1. Observatieprotocol
Het observatieprotocol is ontworpen om systematisch gegevens te verzamelen over de manifestatie van informele macht en de invloed ervan op participatie en samenwerking tijdens groepsactiviteiten. De observaties zullen plaatsvinden gedurende een periode van 2-4 weken, afhankelijk van de stageperiode van de student, en zullen gericht zijn op zowel geplande groepsactiviteiten als spontane interacties.
**Doel:** Het identificeren van informele leiders, volgers, communicatiepatronen, sociale interacties, en de impact hiervan op de participatie en samenwerking van leerlingen.
**Frequentie en Duur:** Minimaal 2-3 observatiesessies per week, elk variërend van 30-60 minuten, afhankelijk van de aard van de les en de groepsactiviteiten.
**Focuspunten voor Observatie:**
* **Initiatief en Leiderschap:**
* Wie neemt het initiatief bij groepsopdrachten of discussies?
* Wie wordt gevolgd door andere leerlingen (verbaal en non-verbaal)?
* Zijn er leerlingen die de leiding nemen zonder formele aanwijzing?
* Hoe reageren andere leerlingen op het initiatief van informele leiders?
* **Communicatiepatronen:**
* Wie spreekt het meest? Wie het minst?
* Worden bepaalde leerlingen vaker geraadpleegd dan anderen?
* Zijn er leerlingen wiens mening zwaarder weegt dan die van anderen?
* Hoe worden ideeën en suggesties ontvangen, afhankelijk van wie ze inbrengt?
* **Samenwerking en Participatie:**
* Hoe verdelen leerlingen taken binnen groepsactiviteiten?
* Zijn er leerlingen die de taakverdeling domineren of juist passief blijven?
* Worden alle groepsleden betrokken bij het proces en de besluitvorming?
* Zijn er leerlingen die anderen uitsluiten of negeren?
* Hoe wordt omgegaan met meningsverschillen of conflicten binnen de groep?
* **Non-verbale Communicatie en Lichaamstaal:**
* Wie maakt oogcontact met wie?
* Wie luistert actief naar wie?
* Zijn er tekenen van dominantie, onderdanigheid, acceptatie of afwijzing?
* Hoe is de fysieke nabijheid tussen leerlingen?
* **Rol van de Leerkracht:**
* Hoe reageert de leerkracht op informele machtsverhoudingen?
* Probeert de leerkracht de participatie van alle leerlingen te stimuleren?
* Worden informele leiders door de leerkracht erkend of benut?
**Registratie:** Observaties zullen worden vastgelegd in gestructureerde notities, eventueel aangevuld met korte beschrijvingen van specifieke interacties of incidenten. Een observatieschema met kolommen voor tijd, activiteit, geobserveerd gedrag en interpretatie zal worden gebruikt.
### 7.2. Interviewgidsen
De semi-gestructureerde interviews zullen dieper ingaan op de percepties en ervaringen van zowel de klasleerkracht als geselecteerde leerlingen. De vragen zijn open van aard om ruimte te bieden voor gedetailleerde antwoorden en onverwachte inzichten.
#### 7.2.1. Interviewgids Klasleerkracht
**Doel:** Inzicht krijgen in de perceptie van de leerkracht over informele macht in de klas, de impact ervan en de gehanteerde strategieën.
**Duur:** Ongeveer 30-45 minuten.
**Mogelijke vragen:**
1. Hoe zou u de dynamiek in deze klas omschrijven? Zijn er specifieke groeperingen of individuen die opvallen?
2. Merkt u dat sommige leerlingen meer invloed hebben op hun klasgenoten dan anderen? Kunt u hier voorbeelden van geven?
3. Op welke manieren manifesteert deze invloed zich? (bijv. in discussies, bij groepsopdrachten, in pauzes)
4. Hoe beïnvloedt deze informele macht de participatie van leerlingen in de klas, met name tijdens groepsactiviteiten?
5. Ziet u een verschil in de manier waarop leerlingen samenwerken, afhankelijk van de informele machtsverhoudingen?
6. Heeft de informele macht van bepaalde leerlingen een positieve of negatieve invloed op de leerresultaten in uw klas? Kunt u dit toelichten?
7. Welke strategieën hanteert u om alle leerlingen te betrekken en een evenwichtige participatie te bevorderen, rekening houdend met informele machtsstructuren?
8. Zijn er leerlingen die u als informele leiders zou bestempelen? Hoe gaat u om met hun invloed?
9. Zijn er situaties geweest waarin informele macht leidde tot conflicten of uitsluiting? Hoe heeft u hiermee omgegaan?
10. Wat zijn volgens u de belangrijkste bronnen van informele macht bij leerlingen in deze klas?
#### 7.2.2. Interviewgids Leerlingen
**Doel:** Inzicht krijgen in de ervaringen en percepties van leerlingen over informele macht, participatie en samenwerking.
**Duur:** Ongeveer 20-30 minuten.
**Mogelijke vragen:**
1. Hoe vind je het om in deze klas te zitten? Wat vind je leuk en minder leuk aan de klas?
2. Zijn er leerlingen in de klas naar wie je opkijkt of naar wie je luistert als ze iets zeggen? Waarom?
3. Zijn er leerlingen die vaak bepalen wat er gebeurt in de klas of in de groepjes? Kunt u hier voorbeelden van geven?
4. Voel je je vrij om je mening te geven in de klas, vooral tijdens groepsactiviteiten?
5. Wordt er in groepjes goed samengewerkt? Zijn er leerlingen die meer of minder doen?
6. Zijn er momenten waarop je het gevoel hebt dat jouw ideeën minder serieus worden genomen dan die van anderen? Wanneer is dat?
7. Hoe ga je om met meningsverschillen in een groepje? Wordt er altijd naar iedereen geluisterd?
8. Wat vind je belangrijk aan samenwerken in de klas?
9. Zijn er leerlingen die je liever niet in je groepje hebt? Waarom?
10. Wat zou de leerkracht kunnen doen om de samenwerking en participatie in de klas nog beter te maken?
**Registratie:** Interviews zullen worden opgenomen (met toestemming) en vervolgens verbatim worden getranscribeerd voor analyse.