Maak een nieuwe tekst over vormingsdoelen op basis van vorige bronnen die geschikt is voor studenten in de lerarenopleiding.
ChatGPT zei:
Hieronder volgt een toegankelijke, actuele en heldere tekst over vormingsdoelen, geschreven voor studenten in de lerarenopleiding (18–21 jaar). De tekst combineert de theoretische inzichten uit de aangehaalde bronnen met concrete voorbeelden en reflectievragen, en sluit aan bij het curriculum van de lerarenopleiding in Vlaanderen en Nederland.
🌱 Vormingsdoelen: Onderwijs dat verder gaat dan kennis alleen
Als toekomstige leraar weet je dat onderwijs méér is dan lesgeven over wiskunde, taal of geschiedenis. Je helpt jonge mensen niet alleen om dingen te weten, maar ook om te groeien als mens. Dat bredere perspectief vatten we samen in de term vorming.
Wat zijn vormingsdoelen?
Vormingsdoelen beschrijven wat je met je les wilt bereiken op het vlak van persoonlijke, sociale en morele ontwikkeling. Ze gaan dus verder dan louter leerdoelen als “leerling kan breuken optellen” of “leerling kent de kenmerken van een fabel”. Vormingsdoelen raken aan vragen als:
Hoe leert een leerling omgaan met zichzelf, de ander en de wereld?
Hoe ontwikkelt hij of zij een visie op mens en maatschappij?
Welke houdingen, inzichten of vaardigheden zijn op lange termijn belangrijk?
Volgens pedagoog Gert Biesta (2015) zijn er drie grote functies van onderwijs:
Kwalificatie – leerlingen iets bijbrengen (kennis en vaardigheden)
Socialisatie – leerlingen leren deel te nemen aan cultuur en samenleving
Subjectwording – leerlingen helpen zichzelf te worden, als uniek en verantwoordelijk mens
Vormingsdoelen zitten vooral in de tweede en derde functie. Ze maken het verschil tussen onderwijs dat enkel draait om cijfers, en onderwijs dat ook bijdraagt aan identiteit, kritisch denken en zingeving.
Waarom zijn vormingsdoelen belangrijk?
Stel je voor: je geeft een les over klimaatverandering. Je leerlingen leren wat broeikasgassen zijn en welke landen de meeste CO₂ uitstoten. Maar daar stopt het niet. Je wil ook dat ze:
nadenken over hun eigen rol als consument
leren samenwerken rond duurzame acties
morele afwegingen maken: wat is rechtvaardig?
Dat zijn vormingsdoelen. Ze zorgen ervoor dat een les raakt, beklijft en betekenis krijgt.
Ferre Laevers (1987) spreekt in dit verband over “de leerling raken in zijn persoon”. Dat kan door hem of haar te helpen:
de wereld genuanceerder te zien
bewuster keuzes te maken
verantwoordelijkheid op te nemen
🎯 Reflectie: Denk even na: welke les uit je eigen schooltijd heeft je persoonlijk geraakt? Wat maakte dat die les je is bijgebleven?
Hoe formuleer je vormingsdoelen?
Vormingsdoelen zijn per definitie ruimer en abstracter dan concrete leerdoelen. Maar dat wil niet zeggen dat je ze niet kunt formuleren. Goede vormingsdoelen:
zijn richtinggevend, niet volledig meetbaar
geven aan wat je op lange termijn bij je leerlingen wil ontwikkelen
zijn verbonden met waarden en houding
📌 Voorbeeld:
In plaats van enkel te schrijven:
“De leerling kan de belangrijkste feiten over Wereldoorlog II opnoemen.”
kun je ook formuleren:
“De leerling ontwikkelt historisch bewustzijn en leert kritisch omgaan met het begrip verantwoordelijkheid in conflictsituaties.”
Of in een les over sociale media:
“De leerling leert bewust en respectvol omgaan met digitale communicatie en reflecteert over online identiteit.”
Je verbindt dus inhouden met mens-zijn.
Vormingsdoelen en je lespraktijk
In Vlaamse en Nederlandse leerplannen vind je zowel eindtermen (algemene doelen) als leerplandoelen (meer concreet). Maar het is aan jou als leraar om deze te vertalen naar betekenisvolle leeractiviteiten die ook vormend kunnen zijn.
Gebruik hiervoor bijvoorbeeld deze vragen bij je lesvoorbereiding:
Welke houdingen wil ik stimuleren?
Welke maatschappelijke of ethische thema’s raken dit onderwerp?
Wat wil ik dat mijn leerlingen voelen of doordenken, niet alleen weten?
💡Tip: Vormingsdoelen hoeven niet in élke les expliciet. Maar denk regelmatig na over de diepere waarde van wat je onderwijst.
Tot slot: vorming vraagt visie
Vormend onderwijs vraagt dat je zelf nadenkt over je mensbeeld, je waarden en je pedagogisch kompas. Waar sta jij voor als leraar? Wat wil jij meegeven aan je leerlingen, los van de leerstof?
Zoals Masschelein en Simons (2012) zeggen: de school is een publieke plaats waar we jongeren uitnodigen om de wereld te betreden, samen, kritisch en hoopvol.
📘 “Onderwijs moet geen afleversysteem zijn van leerstof, maar een oefenplaats in mens-zijn.” – G. Biesta
📎 Inspirerende literatuur (voor jou als student)
Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs. KBS Uitgevers.
Laevers, F. (1987). Ervaringsgericht werken in de basisschool. Wolters Plantyn.
Masschelein, J. & Simons, M. (2012). Apologie van de school. Acco.
Doornaert, M., & Van Slycken, L. (1994). “Wat is vorming?” In Nova et Vetera, themanummer over vorming.
Wil je deze tekst als hand-out of verwerkt in een lesfiche? Of wens je er oefeningen of opdrachten bij voor studenten?
4o
Je zei:
Maak een lesfiche op basis hiervan. Maak er ook oefeningen en opdrachten voor studenten bij.
ChatGPT zei:
Hieronder vind je een lesfiche over vormingsdoelen, bedoeld voor studenten in de lerarenopleiding. De fiche bevat duidelijke structuur, didactische doelen, leerinhouden, werkvormen en concrete opdrachten.
🎓 Lesfiche Lerarenopleiding
Vakgebied: Pedagogiek / Onderwijskunde
Thema: Vormingsdoelen
Doelgroep: Studenten lerarenopleiding (18–21 jaar)
Duur: 2 lesuren (2 x 50 min)
Niveau: Professionele bachelor
📌 1. Lesdoelen
Kennis
De student kent het verschil tussen leerdoelen en vormingsdoelen.
De student kent de drie functies van onderwijs volgens Biesta (kwalificatie, socialisatie, subjectwording).
De student herkent vormingsdoelen in lesmateriaal of leerplannen.
Inzicht
De student begrijpt hoe vormingsdoelen bijdragen aan persoonsvorming van leerlingen.
De student beseft het belang van de morele, sociale en culturele dimensie van onderwijs.
Vaardigheid
De student formuleert zelf vormingsdoelen bij lesinhouden.
De student reflecteert op zijn/haar eigen pedagogische visie.
📚 2. Leerinhoud
Definitie en kenmerken van vormingsdoelen
Verschil tussen leerdoelen, eindtermen en vormingsdoelen
Drie functies van onderwijs volgens Gert Biesta
Voorbeelden van vormingsdoelen in verschillende vakken
Verbinding tussen vakinhoud en vorming
Reflectie op de rol van de leraar als vormingsfiguur
🧠 3. Lesverloop
Fase
Activiteit
Tijd
Werkvorm
1. Intro
Brainstorm: "Wat is goed onderwijs voor jou?" + klassengesprek
10 min
Groepsgesprek
2. Instructie
Docent geeft uitleg aan de hand van PowerPoint / hand-out "Wat zijn vormingsdoelen?"
20 min
Docentgestuurd
3. Toepassing 1
Studenten analyseren fragmenten uit een leerplan en duiden vormingsdoelen aan
20 min
Duo-werk
4. Pauze
–
10 min
–
5. Toepassing 2
Studenten formuleren eigen vormingsdoelen bij een zelfgekozen lesonderwerp
20 min
Individueel
6. Reflectie
Schrijfopdracht: “Welk vormingsdoel wil ik centraal stellen als toekomstige leraar, en waarom?”
20 min
Individueel schriftelijk
✍️ 4. Opdrachten & oefeningen
🟠 Oefening 1 – Analyseren
Lees een fragment uit het leerplan van jouw vak (kies zelf). Onderstreep de vormingsgerichte elementen. Wat valt je op? Welke waarden worden hier (impliciet) meegegeven?
🟢 Oefening 2 – Formuleren
Kies een lesonderwerp uit je vakgebied (bijv. de Franse Revolutie, circulatie in het lichaam, poëzieanalyse). Formuleer:
één kennisdoel
één vaardigheidsdoel
één vormingsdoel
⚠️ Zorg dat het vormingsdoel aansluit bij identiteit, houding of maatschappelijke bewustwording.
🔵 Oefening 3 – Reflectie
Beantwoord schriftelijk de volgende vragen (max. ½ pagina):
Welke vormingsdoelen wil jij belangrijk maken in jouw toekomstige onderwijs?
Welke leraar uit je verleden inspireert je daarin?
Welke waarden wil je meegeven aan leerlingen?
🧩 5. Differentiatie
Sterke studenten kunnen ook vormingsdoelen formuleren bij een actualiteitsthema of interdisciplinair project.
Extra ondersteuning voor studenten die moeite hebben met abstracte formuleringen: geef hen voorbeeldzinnen of een keuzelijst van mogelijke waarden (bijv. empathie, kritisch denken, duurzaamheid).
📎 6. Benodigdheden
Lespresentatie (PowerPoint of Canva)
Hand-out "Wat zijn vormingsdoelen?" (kan ook digitaal)
Fragmenten uit leerplannen (afgedrukt of digitaal)
Schrijfmateriaal of laptops/tablets
🧭 7. Evaluatie
Formatief: Inbreng tijdens klassengesprek, kwaliteit van geformuleerde doelen, schriftelijke reflectie
Eventueel summatief: Kleine portfolio-opdracht waarin studenten vormingsdoelen formuleren bij een uitgewerkte lesvoorbereiding