Het Verborgen Leerplan - Toegankelijk voor Studenten Lerarenopleiding
Op school leer je natuurlijk veel zaken die duidelijk in het leerplan staan: rekenen, taal, geschiedenis… Maar er is ook een soort 'onzichtbaar leerplan': dingen die je leert zonder dat het letterlijk gezegd wordt. Denk aan hoe leraren reageren, welke conflicten er worden toegelaten (of juist niet), of hoe leerlingen met elkaar omgaan. Dat noemen we het verborgen leerplan.
· - Iedereen moet hetzelfde kunnen op hetzelfde moment.
· - Afwijken van de norm? Liever niet.
· - Je leert je te schikken naar wat de meerderheid vindt.
· - Opvallen wordt niet gewaardeerd – ‘doe maar gewoon’.
· - Oplossing: verschillen erkennen, tolerantie tonen, ruimte geven aan eigenheid.
· - Conflicten worden uit de weg gegaan of genegeerd.
· - De leerkracht heeft het laatste woord.
· - Leerlingen zijn concurrenten, geen team.
· - Oplossing: zelfstandig denken én samenwerken stimuleren.
· - De leerkracht beslist bijna alles.
· - Weinig ruimte voor emoties of inspraak.
· - Relatie is ongelijk: de leerling moet volgen.
· - Oplossing: leerlingen serieus nemen, ruimte geven voor initiatief.
· - Onderwijs voelt soms als ‘bezigheidstherapie’.
· - Doelen zijn onduidelijk.
· - Moeilijkheden worden uit de weg gegaan.
· - Oplossing: doelgericht en zinvol leren stimuleren.
· - Beperkt en vaak stereotiep wereldbeeld.
· - Leerkrachtvisie is dé waarheid.
· - Weinig aandacht voor diversiteit.
· - Oplossing: verschillende visies aan bod laten komen, kritisch leren denken.
Hoe werkt het verborgen leerplan eigenlijk?
Het verborgen leerplan werkt subtiel. Vaak hebben we zelf niet eens door dat we het doorgeven – en leerlingen pikken het op zonder dat het expliciet besproken wordt. Het gaat om impliciete signalen, gewoonten en verwachtingen.
Wat jij belangrijk vindt, wat je zegt én wat je niet zegt, heeft impact. Je mening, gedrag en toon kleuren hoe leerlingen leren en naar de wereld kijken.
Lesmateriaal bevat vaak impliciete boodschappen, zoals stereotypen of een beperkt wereldbeeld.
De manier waarop leerlingen en leraren met elkaar omgaan zegt veel over de cultuur en waarden in de klas.
De manier waarop je als leerkracht gezag uitoefent, stuurt mee wat leerlingen leren over macht en inspraak.
Schoolstructuren en routines geven mee vorm aan wat leerlingen als normaal ervaren.
Leerlingen brengen hun eigen cultuur mee naar school, die vaak buiten het zicht van leraren blijft.
Taalgebruik geeft altijd waarden en overtuigingen mee.
Niet alle leerlingen voelen zich thuis bij de standaardtaal of communicatievorm op school.
Digitale leeromgevingen zijn niet neutraal; ze sturen verwachtingen over leren.
Hoe je evalueert beïnvloedt hoe leerlingen zichzelf en elkaar zien.
Schoolgebouwen en klaslokalen sturen mee wat als normaal of wenselijk wordt ervaren.
Elke school en elke klas heeft een eigen sfeer, regels en gewoontes. Veel van die regels staan niet op papier, maar sturen wel hoe mensen zich gedragen. Nieuwe leerlingen en leraren voelen die cultuur vaak beter aan dan wie er al jaren rondloopt.
In vier scholen zie je vier verschillende reacties op een leerling die te laat komt. Elke aanpak toont een andere schoolcultuur, van streng en formeel tot mensgericht en flexibel.
In elke klas ontstaat een unieke cultuur. Die is deels een vertaling van de schoolcultuur, maar ook gevormd door de groepsleden zelf. Regels ontstaan vaak spontaan, door stilzwijgende afspraken en herhaald gedrag.
Onzichtbare regels zorgen voor duidelijkheid, maar zijn ook moeilijk te veranderen. Ze worden zelden benoemd, maar bepalen veel in de groepsdynamiek.
Door bewust voorbeeldgedrag te tonen, positieve groepsregels te stimuleren, en leerlingen ernstig te nemen, kun je een veilige en constructieve klassencultuur opbouwen.
Soms ontstaan groepsregels die niet wenselijk zijn. Dan heb je als leerkracht drie opties: negeren, actief tegenwerken of proberen ze in je voordeel te keren.
De Europese onderwijsruimte en het ondernemende zelf
De Europese Unie streeft naar een gezamenlijke onderwijsruimte waarin opleidingen beter op elkaar afgestemd zijn. Daarachter schuilt een visie waarin de lerende als zelfstandig, verantwoordelijk en ondernemend individu wordt gezien.
· - Je bent verantwoordelijk voor je eigen leerproces.
· - Je ontwikkelt jezelf als menselijk kapitaal.
· - Je moet je sociale relaties doelgericht inzetten.
· - Je leidt je leven als een project, met doelen en keuzes.
· - Je leert binnen netwerken, niet enkel op school.
· - Je moet competent zijn: inzetbaar, reflectief en ondernemend.
· - Zelfevaluatie en portfolio’s zijn middelen om je leerproces te sturen.
Deze visie op leren biedt veel vrijheid en mogelijkheden, maar roept ook vragen op:
- Moet leren altijd nuttig zijn?
- Wat als je even niet ondernemend kunt of wilt zijn?
- Hoe blijven we oog houden voor menselijkheid, kwetsbaarheid en samenwerking?