Artificiële intelligentie (AI) kan op diverse manieren worden ingezet in het onderwijs, met als doel het leerproces te personaliseren, de efficiëntie te verhogen en de interactie tussen student en docent te verbeteren. Hieronder worden verschillende toepassingsgebieden met concrete voorbeelden en, waar mogelijk, verwijzingen naar instrumenten toegelicht:
1. Gepersonaliseerd leren en adaptieve leersystemen
AI kan curricula en leerpaden aanpassen aan de individuele behoeften, het tempo en de leerstijl van elke student.
Voorbeelden:
Adaptieve oefenplatformen: Systemen zoals DreamBox Learning (voor wiskunde) of ALEKS (Assessment and Learning in Knowledge Spaces) passen de moeilijkheidsgraad van opgaven dynamisch aan op basis van de prestaties van de student. Als een student moeite heeft met een bepaald concept, biedt het systeem meer oefeningen aan over dat onderwerp.
Intelligente bijles-systemen: AI-tutoren kunnen studenten begeleiden bij complexe problemen, stapsgewijze hulp bieden en uitleg aanpassen. Denk aan de Carnegie Learning's MATHia software, die als persoonlijke wiskundetutor fungeert.
Aanbevelingssystemen voor leermateriaal: Vergelijkbaar met Netflix, kunnen AI-systemen relevante artikelen, video's, boeken en cursussen aanbevelen op basis van de interesses en eerdere leerresultaten van een student.
2. Automatisering van administratieve taken en beoordeling
AI kan docenten ontlasten van repetitieve taken, waardoor ze meer tijd hebben voor directe interactie met studenten.
Voorbeelden:
Automatische beoordeling van open vragen: Tools zoals die van Turnitin (met functies voor peer-evaluatie en plagiaatdetectie, en in toenemende mate AI-gedreven feedback) of op maat gemaakte AI-modellen kunnen essays en open antwoorden beoordelen op basis van vooraf gedefinieerde criteria. Hoewel nog in ontwikkeling voor complexe teksten, is dit al bruikbaar voor meer gestructureerde antwoorden.
Beoordeling van programmeercode: Platforms zoals HackerRank of Coursera gebruiken AI om ingediende code automatisch te testen en te beoordelen op correctheid, efficiëntie en stijl.
Plagiaatdetectie: Turnitin is een bekend voorbeeld dat AI gebruikt om ingezonden werk te vergelijken met een enorme database van academische bronnen en eerder ingeleverd werk, om plagiaat op te sporen.
Roosterplanning en logistiek: AI-algoritmes kunnen geoptimaliseerde roosters creëren, rekening houdend met beschikbaarheid van docenten, klaslokalen en vakken, zoals in systemen voor universiteitsplanning.
3. Intelligente contentcreatie en -curatie
AI kan helpen bij het genereren en organiseren van educatieve inhoud.
Voorbeelden:
Generatie van oefenmateriaal: AI kan automatisch quizvragen, samenvattingen of flashcards genereren op basis van bestaande lesmaterialen. Denk aan functionaliteit die vergelijkbaar is met sommige AI-gedreven notitie-apps die samenvattingen maken.
Personalisatie van leermateriaal: AI kan bestaande leermaterialen aanpassen of herformuleren om ze beter af te stemmen op de begripsniveau of de moedertaal van een student.
Curatie van open educatieve bronnen (OER): AI kan helpen bij het doorzoeken, categoriseren en aanbevelen van relevante OER uit diverse online bronnen, waardoor docenten gemakkelijk kwalitatief hoogwaardige materialen kunnen vinden.
4. Analyseren van leergedrag en voorspellen van prestaties
AI kan grote hoeveelheden leerdata analyseren om inzicht te krijgen in leergedrag en om studenten in moeilijkheden vroegtijdig te identificeren.
Voorbeelden:
Vroegtijdige waarschuwingen voor uitval: Door leerprestaties, aanwezigheid en interactiepatronen te analyseren, kunnen AI-modellen studenten identificeren die risico lopen op studie-uitval. Platforms voor Learning Analytics, vaak geïntegreerd in Leermanagementsystemen (LMS) zoals Canvas of Moodle, bieden deze mogelijkheden steeds meer.
Identificatie van kennisgaten: AI kan patronen in foute antwoorden herkennen en specifieke concepten identificeren waar een student of een groep studenten moeite mee heeft, wat docenten helpt hun onderwijs aan te passen.
Inzicht in effectiviteit van leermethoden: Door de resultaten van verschillende leermethoden te analyseren, kan AI inzicht geven in welke benaderingen het meest effectief zijn voor specifieke studentengroepen.
5. Intelligente virtuele assistenten en chatbots
AI-gedreven chatbots kunnen studenten ondersteunen met vragen en informatie, zowel binnen als buiten de klas.
Voorbeelden:
FAQ-bots voor veelgestelde vragen: Chatbots op school- of universiteitswebsites kunnen vragen beantwoorden over inschrijvingsprocedures, roosters, faciliteiten of algemene studiegerelateerde kwesties.
Virtuele studiegidsen: Een AI-assistent kan studenten helpen bij het vinden van relevante bronnen voor hun onderzoek, het uitleggen van complexe concepten of het oefenen van hun kennis. Denk aan meer geavanceerde versies van "help" functionaliteiten in leerplatformen.
Feedback en aanmoediging: Sommige systemen gebruiken chatbots om studenten te voorzien van motiverende feedback, herinneringen voor deadlines of suggesties voor verdere studie.
6. Toegankelijkheid en inclusie
AI kan bijdragen aan een meer inclusief onderwijs door barrières te verminderen.
Voorbeelden:
Realtime ondertiteling en transcriptie: AI-gedreven tools kunnen gesproken instructies of lezingen in realtime omzetten in tekst, wat nuttig is voor slechthorende studenten of studenten met dyslexie. Voorbeelden zijn Google Meet of Microsoft Teams die live captioning aanbieden.
Tekst-naar-spraak en spraak-naar-tekst: Hulpmiddelen die teksten voorlezen of gesproken woorden omzetten in geschreven tekst, vergroten de toegankelijkheid voor studenten met visuele beperkingen of schrijfmoeilijkheden.
Vertaling van leermateriaal: AI kan snel leermateriaal vertalen naar verschillende talen, wat internationaal onderwijs en meertalige klaslokalen ondersteunt.
Instrumenten en algemene tendensen:
Veel van de bovengenoemde toepassingen zijn vaak geïntegreerd in grotere educatieve platforms of systemen. Specifieke instrumenten kunnen variëren en zijn continu in ontwikkeling. Grote technologiebedrijven zoals Google (met Google for Education AI-integraties), Microsoft (met Copilot in Microsoft 365 Education), en gespecialiseerde EdTech-bedrijven ontwikkelen continu nieuwe AI-gedreven oplossingen voor het onderwijs. Daarnaast spelen open-source AI-frameworks en bibliotheken zoals TensorFlow en PyTorch een cruciale rol in de ontwikkeling van deze tools door onderzoekers en ontwikkelaars.
Het is belangrijk te benadrukken dat de inzet van AI in het onderwijs altijd gepaard moet gaan met aandacht voor ethische overwegingen, privacy, de rol van de docent en de validiteit van de AI-modellen. AI is een hulpmiddel en dient het onderwijs te verrijken, niet te vervangen.
De Transformatieve Kracht van Artificiële Intelligentie in het Onderwijs: Kansen en Concrete Toepassingen
De snelle opkomst van artificiële intelligentie (AI) transformeert diverse sectoren, en het onderwijs vormt hierop geen uitzondering. AI biedt ongekende mogelijkheden om lesgeven en leren te verrijken, te personaliseren en efficiënter te maken.1 Deze technologieën kunnen de werkdruk van docenten aanzienlijk verminderen, de betrokkenheid van leerlingen vergroten en zelfs de toegankelijkheid van onderwijs verbeteren voor een bredere groep studenten.2
Dit rapport heeft als doel een gestructureerd en diepgaand overzicht te bieden van de diverse manieren waarop AI concreet kan worden ingezet in het onderwijs. Per toepassingsgebied worden concrete voorbeelden en de bijbehorende tools belicht, en tevens de onderliggende implicaties en overwegingen besproken die essentieel zijn voor een succesvolle en verantwoorde implementatie. AI is niet langer een futuristisch concept, maar een realiteit die al geïntegreerd is in bestaande leermiddelen en leeromgevingen, vaak zonder dat gebruikers zich hiervan bewust zijn.4 De beschikbaarheid van generatieve AI-tools zoals ChatGPT heeft de adoptie versneld, zowel onder docenten als leerlingen.1 Dit rapport is gericht op onderwijsleiders, beleidsmakers en innovatieve docenten die op zoek zijn naar praktische en gevalideerde strategieën om AI effectief te integreren.
1. Gepersonaliseerd Leren en Adaptieve Leertrajecten
AI stelt onderwijsinstellingen in staat om het leerproces nauwkeurig af te stemmen op de individuele behoeften, het tempo en de leerstijl van elke leerling. Adaptieve leersystemen (AL-systemen) passen de moeilijkheidsgraad van de lesstof dynamisch aan op basis van de voortgang en prestaties van de leerling, waardoor een op maat gemaakte leerervaring ontstaat.2 Deze aanpak maximaliseert het potentieel van elke leerling en zorgt ervoor dat ze precies de hulp krijgen die ze nodig hebben om leerdoelen te behalen.6
Concrete Voorbeelden en Tools
Een van de meest directe toepassingen is de aanpassing van leesmateriaal. AI kan de complexiteit van teksten analyseren en deze aanpassen aan het individuele leesniveau van leerlingen door suggesties te doen voor alternatieve woorden of zinnen.1 Tools zoals
Diffit for Teachers en Diffit.me zijn hierin bijzonder effectief; zij kunnen snel aangepast lesmateriaal genereren door simpelweg een onderwerp, PDF, video of tekst in te voeren en het gewenste niveau te kiezen, inclusief kant-en-klare werkbladen.9 Dit is een ideale oplossing om complexe artikelen toegankelijk te maken voor leerlingen met een lager leesniveau.9
Daarnaast bieden intelligente bijlessystemen en AI-tutoren 24/7 ondersteuning aan studenten. Deze slimme mentoren kunnen vragen beantwoorden, extra uitleg geven en bronnen voor zelfstudie aanbevelen.6 Bekende voorbeelden zijn
Khan Academy's Khanmigo 4,
AI Tutor (Stijlbreuk) en Aischa (AI voor docenten).4 Generatieve AI-chatbots zoals
ChatGPT, Microsoft Copilot, Claude en Gemini kunnen fungeren als betaalbare bijlesassistenten. Zij kunnen leerlingen helpen met diverse taken, van het voorbereiden van sollicitatiegesprekken tot het op een simpele manier uitleggen van complexe concepten.6 De "Informele Tutor" in ChatGPT is een specifiek voorbeeld van zo'n ondersteunende chatbot.7
Adaptieve oefenplatforms vormen een andere belangrijke toepassing. Platforms zoals DreamBox Learning voor wiskunde (K-8) en ALEKS (Assessment and Learning in Knowledge Spaces) voor wiskunde en wetenschap gebruiken geavanceerde AI-algoritmen om zich in realtime aan te passen aan de interacties van leerlingen.14 Deze systemen analyseren niet alleen goede of foute antwoorden, maar ook de oplossingsstrategieën van leerlingen, en passen de moeilijkheidsgraad, hints en volgorde van onderwerpen continu aan.14 Dit zorgt ervoor dat leerlingen in hun "zone van naaste ontwikkeling" blijven, wat motivatie en dieper begrip bevordert.15 Andere voorbeelden van dergelijke platforms zijn
Squla, Socrative, Gynzy 6 en
Smartick voor rekenen.18
Tot slot maken interactieve spreekvaardigheidsoefeningen met AI het mogelijk voor leerlingen om hun mondelinge vaardigheden te verbeteren in een veilige en gecontroleerde omgeving. AI kan eenvoudige dialogen simuleren en reageren op de input van de leerling.1 Tools die dit ondersteunen zijn onder andere de
ChatGPT mobiele app, Speak by Google en Duolingo.1
Diepere Overwegingen en Gevolgen
De inzet van AI voor gepersonaliseerd leren brengt een aantal belangrijke overwegingen met zich mee. Ten eerste blijft de menselijke factor cruciaal. Hoewel adaptieve leersystemen (AL-systemen) geavanceerd zijn, kunnen zij de behoeften van leerlingen die de lesstof minder goed beheersen soms moeilijker vaststellen dan die van leerlingen die de stof beter beheersen.19 Een menselijke leraar beschikt over een veel breder inzicht in de individuele omstandigheden van een kind, zoals de thuissituatie of concentratiespanne, informatie die een AL-systeem niet kan kennen.19 Bovendien moeten docenten in staat zijn om in te grijpen wanneer een leersysteem onjuiste keuzes maakt. Dit betekent dat AI de rol van de docent transformeert naar die van een monitor en interventie-expert, wat een andere rol en tijdsinvestering vereist dan traditioneel lesgeven.8 Het gaat dus niet simpelweg om het "vrijspelen" van leraren, maar om een verschuiving in hun verantwoordelijkheden.
Een tweede aandachtspunt is het risico op de "digitale kloof" en de mogelijke vergroting van ongelijkheid. Niet iedereen heeft thuis dezelfde toegang tot technologie of goed werkend internet.2 Als gepersonaliseerd leren sterk afhankelijk wordt van digitale platforms, kan dit de verschillen tussen leerlingen vergroten indien scholen geen passende alternatieven bieden.21 Hoewel AI bijles toegankelijker kan maken voor gezinnen die geen traditionele bijles kunnen betalen 6, blijft de initiële toegang tot de technologie zelf een potentiële barrière. Om digitale inclusie te waarborgen, is het van belang dat onderwijsinstellingen actief beleid voeren om gelijke toegang tot devices en connectiviteit te garanderen, en tevens alternatieve leermogelijkheden bieden voor leerlingen zonder thuis adequate digitale middelen. De belofte van personalisatie mag niet leiden tot een verdieping van bestaande ongelijkheden.
Tot slot is de noodzaak van kritische reflectie en zelfregulatie bij leerlingen van groot belang. Het is essentieel dat leerlingen actief met de feedback van AI aan de slag gaan en deze niet klakkeloos overnemen, om zo het leerproces daadwerkelijk te versterken.22 AI kan een handig hulpmiddel zijn, maar alleen als het wordt gebruikt om begrip te ondersteunen en niet om het denkwerk over te nemen.7 Bij de inzet van AI voor gepersonaliseerd leren is het daarom cruciaal om leerlingen te onderwijzen in digitale geletterdheid en kritisch denken. Zij moeten leren hoe ze AI-output moeten evalueren, aanpassen en gebruiken als een middel voor diepgaand leren, in plaats van als een shortcut voor het eindproduct. Dit bevordert zelfregulerend leren en bereidt leerlingen voor op een wereld waarin AI een steeds prominentere rol speelt.
Overzicht van AI-tools voor Gepersonaliseerd Leren en Adaptieve Leertrajecten
Categorie
Tool
Beschrijving
Voorbeeldtoepassing
Tekstaanpassing
Diffit for Teachers, Diffit.me
Past leesteksten aan aan individueel niveau, genereert bijbehorende vragen, vocabulaire en samenvattingen.
Een complex geschiedenisartikel toegankelijk maken voor leerlingen met dyslexie.
Intelligente Bijles
Khanmigo, AI Tutor (Stijlbreuk), Aischa, ChatGPT, Microsoft Copilot, Claude, Gemini
Biedt 24/7 ondersteuning, beantwoordt vragen, geeft extra uitleg en beveelt zelfstudiebronnen aan.
Een leerling oefent een sollicitatiegesprek met een chatbot of krijgt extra uitleg over een moeilijk wiskundeconcept buiten schooltijd.
Adaptieve Oefenplatforms
DreamBox Learning, ALEKS, Squla, Socrative, Gynzy, Smartick
Past de moeilijkheidsgraad van oefeningen dynamisch aan op basis van leerlingprestaties en -strategieën.
Een leerling krijgt extra oefeningen over breuken als het systeem detecteert dat hier moeite mee is, of een versneld traject bij snelle beheersing.
Interactieve Spreekvaardigheid
ChatGPT mobiele app, Speak by Google, Duolingo
Simuleert dialogen en reageert op input om spreekvaardigheid in een veilige omgeving te verbeteren.
Een leerling oefent de uitspraak van een nieuwe taal door te converseren met een AI-bot.
2. Geautomatiseerde Feedback en Beoordeling
AI kan een revolutie teweegbrengen in het proces van feedback geven en beoordelen, door dit sneller, consistenter en minder tijdrovend te maken voor docenten.8 Dit stelt docenten in staat zich meer te richten op inhoudelijke begeleiding en diepgaande interactie met leerlingen.8
Concrete Voorbeelden en Tools
Een van de meest impactvolle toepassingen is inhoudelijke feedback op schrijfwerk. AI kan essays, werkstukken en presentaties analyseren en gedetailleerde feedback geven op argumentatie, structuur en logische opbouw. Dit omvat zowel verbeterpunten als sterke aspecten, wat leerlingen motiveert en inzicht geeft in hun ontwikkeling.22 Tools zoals
CoGrader 26 en
EssayGrader.ai 28 zijn specifiek ontworpen voor het automatisch beoordelen van essays op basis van rubrieken, met directe feedback en een potentiële tijdsbesparing tot wel 80%.26
Timely Grader biedt vergelijkbare functionaliteit, inclusief uitleg en redenering voor de suggesties van de AI.29
Voor taal- en stijlcorrecties kan AI spelling- en grammaticafouten opsporen en suggesties geven om de schrijfstijl te verbeteren. Dit is niet alleen nuttig bij taallessen, maar ook bij wetenschappelijke of formele teksten.22
Grammarly 13 is een veelgebruikte tool hiervoor.
Bij vakken als wiskunde en programmeren kan AI stap-voor-stap begeleiding bieden. Wanneer een leerling vastloopt bij een som of code, kan AI helpen door uit te leggen waar de fout zit en hints te geven zonder direct het antwoord te onthullen.22 Dit bevordert begrijpend leren en helpt leerlingen zelf tot de oplossing te komen.1
AI kan ook worden ingezet voor automatische rubric-beoordelingen. Het systeem kan werk vergelijken met vooraf ingestelde beoordelingscriteria (rubrics) en gedetailleerde feedback geven op sterke en zwakke punten, wat een objectieve aanvulling biedt op docentbeoordelingen.22 CoGrader ondersteunt het uploaden van eigen rubrieken en biedt integratie met leermanagementsystemen (LMS) zoals Google Classroom, Canvas en Schoology.26
Een andere toepassing is de vergelijking met voorbeeldantwoorden. AI kan antwoorden van leerlingen naast modelantwoorden leggen en aangeven welke elementen ontbreken of verbeterd kunnen worden. Dit is essentieel voor vakken waar nauwkeurige formulering en begrip van concepten van groot belang zijn.22
Voor formatieve toetsing en interactieve feedbackcycli kan AI leerlingen suggesties geven voor verbeteringen en hen reflectievragen stellen, wat zelfregulerend leren stimuleert.22 Leerlingen kunnen direct reageren op AI-feedback en vragen stellen, waarna de AI extra verduidelijkingen of aanvullende opdrachten kan genereren om het begrip verder te testen.22 Tools zoals
Kahoot! en Quizizz bieden onmiddellijke feedback en maken lessen interactief en dynamisch.1
AI kan ook worden gebruikt om automatische samenvattingen te genereren van gelezen teksten of behandelde stof. Dit helpt leerlingen om de hoofdpunten te identificeren en ondersteunt hen in hun studievaardigheden. Tools hiervoor zijn onder andere ChatGPT, Gemini en Microsoft Copilot.1 Tevens kan AI vragen en toetsen genereren die eenvoudig kunnen worden omgezet in interactieve quizzen.1
Tot slot helpen AI-tools bij de detectie van plagiaat en AI-gebruik. Deze tools kunnen helpen bij het opsporen van plagiaat en het detecteren van AI-gegenereerde teksten.24
Scribbr's Plagiaat Checker en AI Detector gebruiken geavanceerde software die vergelijkbaar is met die van universiteiten, en kunnen overeenkomsten detecteren met miljarden webpagina's en publicaties, inclusief AI-gegenereerde inhoud van tools zoals ChatGPT, Copilot en Gemini.30
Diepere Overwegingen en Gevolgen
De inzet van AI in beoordeling en feedback biedt een enorme efficiëntiewinst, maar vereist een zorgvuldige afweging van kwaliteit. De gerapporteerde tijdsbesparing van tot wel 80% bij het nakijken van open vragen en essays is indrukwekkend.24 Echter, het is van cruciaal belang dat menselijke supervisie gehandhaafd blijft om de nauwkeurigheid van AI-beoordelingen te waarborgen en ervoor te zorgen dat deze aansluiten bij de onderwijsdoelstellingen.8 De docent behoudt altijd de "final say" over de beoordeling.27 Dit betekent dat hoewel AI de efficiëntie drastisch verhoogt, dit niet ten koste mag gaan van de pedagogische waarde van de feedback. Docenten moeten getraind worden in het effectief gebruiken en valideren van AI-gegenereerde feedback, en de output van AI kritisch beoordelen. Het doel is AI-ondersteunde beoordeling, niet volledige automatisering zonder menselijke controle.
Deze technologieën leiden tot een verschuiving in de rol van de docent in het beoordelingsproces. Traditioneel is beoordeling een van de meest tijdrovende taken voor docenten. Met AI verschuift deze taak van puur nakijken naar het analyseren van AI-gegenereerde inzichten, het verfijnen van feedback en het richten van de persoonlijke begeleiding op basis van de door AI geïdentificeerde leerbehoeften.8 Dit stelt docenten in staat om dieper in te gaan op de leerprocessen van studenten in plaats van alleen het product te evalueren. De professionele ontwikkeling van docenten moet zich daarom richten op het ontwikkelen van vaardigheden in het interpreteren van AI-data, het aanpassen van instructie op basis van deze data, en het voeren van effectieve gesprekken met leerlingen over hun AI-ondersteunde feedback. Dit vraagt om een pedagogische transformatie binnen het onderwijs.
Een belangrijk ethisch dilemma betreft academische integriteit en AI-gebruik. Het gebruik van generatieve AI voor huiswerkopdrachten brengt risico's met zich mee zoals plagiaat en misinformatie.19 Veel onderwijsinstellingen missen nog helder beleid hieromtrent.19 Hoewel tools zoals Scribbr AI-gegenereerde tekst kunnen detecteren 30, blijft het een uitdaging om een balans te vinden tussen het omarmen van AI als leermiddel en het handhaven van academische integriteit. Scholen moeten heldere richtlijnen en beleid ontwikkelen voor het gebruik van AI door leerlingen, inclusief regels voor bronvermelding en ethisch gebruik.24 Docenten moeten worden toegerust om AI-gebruik te herkennen en te bespreken, en leerlingen moeten worden onderwezen in verantwoord AI-gebruik en de gevolgen van misbruik. Dit vereist een proactieve aanpak van digitale geletterdheid en ethiek in het curriculum.
AI-tools voor Geautomatiseerde Feedback en Beoordeling
Categorie
Tool
Beschrijving
Belangrijkste Kenmerken
Essaybeoordeling
CoGrader, EssayGrader.ai, Timely Grader
Beoordeelt essays en schrijfwerk automatisch op basis van rubrieken, met gedetailleerde feedback.
Tijdsbesparing (tot 80%), gepersonaliseerde feedback, rubric-gebaseerd, LMS-integratie (CoGrader), uitleg van AI-redenering (Timely Grader), AI-detectie (EssayGrader.ai).
Taal- en Stijlcorrectie
Grammarly
Spoort spelling- en grammaticafouten op en geeft suggesties voor stijlverbetering.
Realtime correcties, suggesties voor woordkeuze en zinsbouw, geschikt voor diverse teksttypen.
Formatieve Toetsing
Kahoot!, Quizizz
Biedt interactieve quizzen met directe feedback, stimuleert actieve deelname.
Gamification, onmiddellijke feedback, aanpasbare moeilijkheidsgraden, voortgangsanalyse.
Plagiaat- en AI-detectie
Scribbr's Plagiaat Checker, Scribbr's AI Detector
Detecteert overeenkomsten met een grote database van webpagina's en publicaties, en identificeert AI-gegenereerde tekst.
Hoge nauwkeurigheid, detectie van parafrasering, AI-gegenereerde inhoud (ChatGPT, Copilot, Gemini), vergelijking met eigen documenten (zelfplagiaat).
3. Contentcreatie en Lesvoorbereiding voor Docenten
AI kan docenten aanzienlijk ondersteunen bij het creëren, cureren en aanpassen van lesmateriaal, waardoor de voorbereidingstijd wordt verkort en de kwaliteit en relevantie van de lessen worden verhoogd.1 Dit stelt docenten in staat om zich meer te richten op de interactie met leerlingen en diepgaande pedagogische processen.
Concrete Voorbeelden en Tools
AI-tools kunnen snel en efficiënt lesplannen, lesactiviteiten, beoordelingen, discussies en presentaties genereren, die kunnen worden aangepast aan verschillende inhoud en leerbehoeften.10
Diffit.me is hierin veelzijdig; het kan teksten aanpassen aan verschillende leesniveaus en bijbehorende vragen, vocabulairelijsten en samenvattingen genereren, die vervolgens exporteerbaar zijn naar Google Slides, Word of PDF.9
Brisk kan handgeschreven aantekeningen of mindmaps omzetten in presentaties, quizzen of rubrieken, wat handig is voor toetsvoorbereiding of herhaling.9
LessonUp is een populaire tool met een AI-lesgenerator die lesmateriaal digitaliseert en interactief maakt.10
Platforms zoals Magic School AI 31 en
Eduaide.ai 10 helpen bij gepersonaliseerde curriculumontwikkeling, het afstemmen op onderwijsnormen, het genereren van lesvariaties en het creëren van dynamisch lesmateriaal met toegang tot diverse bronnen.10 Eduaide.ai kan ook specifiekere elementen zoals "bell ringers," "exit tickets," debatonderwerpen en projectideeën genereren.11
Curipod 10 maakt interactieve lessen en projectmatig leren mogelijk door teksten, afbeeldingen en activiteiten te genereren op basis van leerbehoeften.10
Education Copilot 31 en
Kuraplan 37 zijn AI-gedreven onderwijsassistenten die sjablonen voor lesplannen, schrijfopdrachten, educatieve hand-outs en studentenrapporten genereren, wat de planning en voorbereiding stroomlijnt.33
TeachBetter.ai 34 biedt negen lesplanframeworks en diepe aanpassingsmogelijkheden, inclusief de mogelijkheid om multimedia in te voegen.
Almanack AI 11 kan snel beoordelingen, keuzeopdrachten, lesplannen, projecten en rubrieken creëren, inclusief leuke opties zoals bingo en escape rooms, en integreert met tools als Blooket, Gimkit en Quizizz.11
Fetchy 38 is een generatief AI-platform speciaal voor docenten om lesplannen te genereren en wiskundige/wetenschappelijke experimenten te vinden.38
Voor creatieve contentgeneratie kan AI inspiratie bieden voor creatief schrijven door suggesties te doen voor verhaallijnen, personages of settings.1 Tools zoals
Midjourney, DALL-E, Suno (voor muziek), AI Comic Factory, ElevenLabs en Ideogram kunnen helpen bij het creëren van visuele kunstwerken, stripverhalen, muziek en poëzie.1
Canva biedt ook een AI text-to-image generator genaamd Magic Write.10 AI kan ook helpen bij het creëren van visuele overzichten en mindmaps;
Napkin AI zet tekst om in visuele overzichten 9, terwijl
Ideamap.ai, Mapify.so en Whimsical Diagrams (als GPT in ChatGPT) nuttig zijn voor mindmaps.1
Het omzetten van handgeschreven tekst naar digitaal is eveneens mogelijk met AI-tools zoals ChatGPT, Google Gemini en Mistral, wat tijd bespaart en leerlingen helpt hun aantekeningen overzichtelijk te houden, of gescande aantekeningen samen te vatten.9 Zelfs een eigen lettertype maken is mogelijk met
Gentype AI, wat schrijfopdrachten een unieke uitstraling kan geven, of leerlingen kan helpen bij het ontwerpen van een "geheim" lettertype voor lessen over codetaal.9 Voor het creëren van muziek en poëzie kan AI worden ingezet om bijvoorbeeld raps over grammatica te maken of liedjes over de waterkringloop, wat helpt bij het onthouden van begrippen.9
AI is ook geïntegreerd in aanbevelingssystemen voor leermateriaal, vaak in bestaande leeromgevingen zoals Snappet.4 Deze systemen bevelen leermiddelen aan op basis van voorkennis, leerdoelen en voortgang van de leerling.39 Sessie-gebaseerde aanbevelingssystemen kunnen nauwkeurige en tijdige aanbevelingen doen zonder gebruikersinformatie te vereisen.39 Ze kunnen zelfs trending leermiddelen identificeren op basis van interacties, zoals klikken, met behulp van z-scores.39
Tot slot stroomlijnt AI de curatie van Open Educatieve Bronnen (OER). AI kan het creëren van OER versnellen door te helpen met content drafting, multimedia creatie, toegankelijkheid/taalondersteuning en opmaak/stijl.36 Het automatiseert de generatie van content zoals tekstboeken, werkbladen en lessen op basis van curriculumrichtlijnen.36 Bovendien kan AI de schrijfkwaliteit verbeteren, bestaande bronnen updaten en hiaten of onnauwkeurigheden identificeren.36 Tools zoals
ChatGPT, Claude en Gemini zijn nuttig voor het plannen, creëren van quizzen, rubrieken, gamification, feedbackprompts en visuele hulpmiddelen voor OER.40
Diepere Overwegingen en Gevolgen
De ondersteuning van AI bij contentcreatie en lesvoorbereiding leidt tot een aanzienlijke verhoogde productiviteit voor docenten, waardoor zij meer tijd overhouden voor de interactie met leerlingen en diepgaandere pedagogische taken.3 Dit verschuift de focus van de productie van lesmateriaal naar professionele discussies over wat daadwerkelijk werkt voor leerlingen.32 Docenten kunnen zich concentreren op het ontwerpen van effectieve leerervaringen en het bieden van individuele begeleiding, in plaats van tijdrovende administratieve taken.
Echter, de kwaliteit van AI-gegenereerde content en de ethiek rondom het gebruik ervan vereisen zorgvuldige aandacht. De kwaliteit van de output is sterk afhankelijk van de kwaliteit van de prompt (de instructie die aan de AI wordt gegeven) en de daaropvolgende menselijke revisie.4 Er bestaat een risico dat AI-gegenereerde content niet overeenstemt met de onderwijsvisie of normen van de school.5 Bovendien zijn er ethische zorgen over het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal voor het trainen van AI-modellen.40 Scholen moeten hierover beleid ontwikkelen en docenten trainen in het kritisch beoordelen en aanpassen van AI-gegenereerde content.
Dit brengt de noodzaak van AI-geletterdheid bij docenten naar voren. Docenten moeten niet alleen leren hoe ze AI-tools moeten gebruiken, maar ook hoe AI werkt, wat de beperkingen zijn en hoe ze de technologie effectief kunnen inzetten in hun onderwijspraktijk.4 Dit omvat het ontwikkelen van vaardigheden in
prompt engineering om de gewenste resultaten te verkrijgen.40 Continue professionele ontwikkeling is cruciaal om docenten te ondersteunen in deze nieuwe rol.3 Het gaat erom dat docenten AI zien als een partner die hun capaciteiten vergroot, niet als een vervanging.
AI-tools voor Contentcreatie en Lesvoorbereiding
Categorie
Tool
Beschrijving
Voorbeeldtoepassing
Lesplannen & Lesmateriaal
Diffit.me, Brisk, LessonUp, Magic School AI, Eduaide.ai, Curipod, Education Copilot, Kuraplan, TeachBetter.ai, Almanack AI, Fetchy
Genereert complete lesplannen, past teksten aan niveaus aan, creëert werkbladen, quizzen, presentaties en rubrieken.
Een docent genereert in enkele minuten een gedifferentieerd lesplan over de Tweede Wereldoorlog voor verschillende leesniveaus, inclusief bijbehorende quizvragen en een mindmap.
Creatieve Content
Midjourney, DALL-E, Suno, AI Comic Factory, ElevenLabs, Ideogram, Canva
Genereert afbeeldingen, muziek, stripverhalen, poëzie en andere creatieve uitingen op basis van tekstprompts.
Leerlingen maken een stripverhaal over een wetenschappelijk concept, of componeren een liedje over een historische gebeurtenis.
Overzichten & Notities
Napkin AI, Ideamap.ai, Mapify.so, Whimsical Diagrams, ChatGPT, Gemini, Mistral
Zet tekst om in visuele overzichten, helpt bij mindmaps, converteert handgeschreven notities naar digitale tekst en vat ze samen.
Een leerling maakt een foto van zijn handgeschreven aantekeningen en laat deze door AI samenvatten tot een gestructureerd overzicht voor een toets.
OER Curatie
ChatGPT, Claude, Gemini (voor planning en creatie)
Stroomlijnt het proces van het creëren en aanpassen van Open Educatieve Bronnen (OER).
Een docent gebruikt AI om een eerste versie van een open leerboek te genersteren, inclusief quizvragen en visuele hulpmiddelen, en past deze vervolgens handmatig aan.
4. Operationele Efficiëntie en Administratieve Ondersteuning
AI stroomlijnt administratieve taken, vermindert de werkdruk voor zowel docenten als schoolbestuurders, en verbetert de besluitvorming door geavanceerde data-analyse.2 Dit stelt personeel in staat zich te richten op meer impactvolle verantwoordelijkheden die directe invloed hebben op het onderwijs en de leerlingen.44
Concrete Voorbeelden en Tools
De automatisering van administratieve taken is een van de meest directe voordelen. AI kan repetitieve taken zoals communicatie met leerlingen, het beoordelen van opdrachten, aanwezigheidsregistratie en het genereren van rapporten automatiseren.8 AI-gedreven chatbots kunnen routinematige administratieve vragen afhandelen, zoals vragen over roosters, deadlines en exameninformatie.43 Voorbeelden hiervan zijn
Edcafe AI, dat aanpasbare chatbots biedt voor veelgestelde vragen, virtuele tutoren en zelfs historische rollenspellen 46, en
Pounce, een AI-chatbot die aan de Georgia State University wordt gebruikt voor studentenondersteuning en retentie.43 AI kan ook helpen bij het automatisch genereren van rapportages op basis van input van de leraar en leerlinggegevens.32
NotebookLM kan worden ingezet voor data-analyse, wat leidt tot beter geïnformeerde besluitvorming op diverse gebieden, zoals schoolverbetering en studentenprestaties.47 Bovendien kunnen AI-geïntegreerde systemen het bijhouden van permanente educatiepunten (CEU's) voor docenten stroomlijnen, wat de naleving van certificeringsvereisten vereenvoudigt.41
AI speelt ook een rol bij roosterplanning en resource allocatie. Het kan helpen bij het optimaliseren van de toewijzing van middelen en financiële prognoses.8 AI-gedreven dashboards kunnen bijvoorbeeld inzicht bieden in waar middelen het meest nodig zijn, wat zorgt voor een evenwichtige en effectieve aanpak van schoolmanagement.44 Hoewel specifieke tools voor roosterplanning minder uitgebreid worden beschreven in de verstrekte informatie, is de algemene capaciteit van AI om lesplannen te genereren en te stroomlijnen, zoals met
Education Copilot 33 en
Kuraplan 37, een indicatie van het potentieel voor bredere planningsfunctionaliteiten.
Een cruciaal toepassingsgebied is data-analyse en besluitvorming. AI kan grote datasets, zoals aanwezigheidsgegevens, studentenprestaties en personeelsevaluaties, analyseren om bruikbare inzichten te genereren voor weloverwogen beslissingen.8 Voorspellende analyses kunnen bijvoorbeeld inschrijvingstrends voorspellen of gebieden identificeren die verbetering behoeven in curriculumlevering.44 AI kan automatische analyses uitvoeren op toetsdata, groeicurves visualiseren en suggesties doen voor groepsindeling of interventies.32
DreamBox Learning gebruikt AI-gedreven analyses voor gestroomlijnde rapportage en real-time inzichten in de groei van studenten.14 Daarnaast worden 'learning analytics' (LA-systemen) ingezet om de doorstroom van studenten en de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.19
Diepere Overwegingen en Gevolgen
De inzet van AI voor operationele efficiëntie leidt tot een aanzienlijke verhoogde efficiëntie en potentiële kostenbesparingen. Het automatiseren van repetitieve taken resulteert in aanzienlijke tijdsbesparing en vermindering van fouten.8 Dit stelt personeel in staat zich te richten op complexere vraagstukken en strategische planning, wat uiteindelijk de onderwijsresultaten ten goede komt.8 De vermindering van administratieve lasten kan ook leiden tot minder stress en angst bij docenten.8
Echter, het verwerken van grote hoeveelheden persoonsgegevens voor learning analytics brengt aanzienlijke privacyrisico's en databeveiligingsuitdagingen met zich mee.19 De inzet van LA-systemen zonder duidelijk doel en heldere kaders vergroot de kans op onrechtmatig en onverantwoord gebruik enorm.19 Bovendien bestaat het risico op onrechtvaardige behandeling van studenten als data en profielen worden gebruikt zonder duidelijkheid over hun betekenis en de conclusies die daaruit getrokken mogen worden.19 Het is daarom van essentieel belang dat onderwijsinstellingen voldoen aan gegevensprivacywetten (zoals de AVG), gevoelige gegevens versleutelen en strikte protocollen voor gegevenstoegang implementeren.43
De noodzaak van menselijke controle en ethische kaders is hierbij onmiskenbaar. AI moet de menselijke administrateurs aanvullen, niet vervangen.8 Scholen moeten duidelijke richtlijnen opstellen om te zorgen dat AI transparant en eerlijk wordt gebruikt.8 Regelmatige evaluatie van AI-systemen is cruciaal om te garanderen dat ze naar behoren functioneren en om eventuele aanpassingen te doen wanneer nodig.8 Het is van belang dat de inzet van AI wordt meegenomen in de ICT-strategie van onderwijsinstellingen, met voldoende ondersteuning van interne of externe experts, en dat de kennis over AI bij docenten wordt vergroot.19
AI-tools voor Operationele Efficiëntie en Administratieve Ondersteuning
Categorie
Tool
Beschrijving
Voorbeeldtoepassing
Administratieve Automatisering
Edcafe AI, Pounce, ChatGPT, Gemini, Microsoft Copilot
Automatiseert routinematige administratieve taken, zoals het beantwoorden van veelgestelde vragen, het genereren van rapporten en het bijhouden van aanwezigheid.
Een school implementeert een chatbot om studenten 24/7 te helpen met vragen over roosters, inschrijvingen en deadlines, waardoor administratief personeel wordt ontlast.
Data-analyse & Besluitvorming
NotebookLM, DreamBox Learning (analytics), Learning Analytics Systemen
Analyseert grote datasets om bruikbare inzichten te genereren voor schoolverbetering, studentenprestaties en resource allocatie.
Een schoolleider gebruikt een AI-dashboard om de prestatiegegevens van leerlingen te analyseren en trends te identificeren die leiden tot gerichte interventies of aanpassingen in het curriculum.
Roosterplanning
Education Copilot, Kuraplan, TeachBetter.ai
Ondersteunt bij het genereren en stroomlijnen van lesplannen en mogelijk bredere roosterplanning.
Een docent gebruikt een AI-tool om snel een gedetailleerd lesplan te genereren dat voldoet aan specifieke curriculumstandaarden en rekening houdt met de beschikbare tijd.
5. Toegankelijkheid en Inclusie
AI vergroot de digitale inclusie door hulpmiddelen te bieden die leerlingen met specifieke ondersteuningsbehoeften gemakkelijker laten deelnemen aan het onderwijs.2 Het adresseert barrières voor leerlingen met visuele, auditieve, motorische of cognitieve beperkingen, en draagt zo bij aan een meer inclusieve leeromgeving.2
Concrete Voorbeelden en Tools
Voor leerlingen met visuele beperkingen bieden AI-gedreven visuele hulpmiddelen oplossingen. Geavanceerde tools kunnen automatische ondertiteling en alternatieve tekstbeschrijvingen voor afbeeldingen genereren, waardoor blinde en slechtziende studenten toegang krijgen tot visuele informatie.48 Grote taalmodellen (LLM's) zoals
ChatGPT en Vision API's spelen een grote rol bij de ontwikkeling van deze tools voor beeldbeschrijvingen.48 Projecten zoals "Be My AI," een visuele assistent geïntegreerd in de "Be My Eyes" app, helpen blinden en slechtzienden met realtime visuele assistentie.48
Navilens gebruikt QR-code technologie om blinden en slechtzienden te assisteren bij navigatie.48
MIT’s VisText kan complexe grafieken en diagrammen beschrijven.48
Voor auditieve ondersteuning helpen spraakherkenning en AI-gebaseerde ondertiteling mensen met gehoorproblemen volwaardig deel te nemen aan onderwijs.48 Een voorbeeld hiervan is het project van het Rijksmuseum in samenwerking met Microsoft, dat audiodescripties van kunstwerken toegankelijk maakt.48 Apps zoals
SRAVI en Ava vergemakkelijken communicatie voor doven en slechthorenden.48
AI biedt ook ondersteuning bij cognitieve en fysieke beperkingen. De AI-robot ZB helpt lerenden met beperkingen sociale vaardigheden te ontwikkelen.48 Voor neurodivergente studenten kunnen AI-tools cruciale ondersteuning bieden voor voorspelbaarheid en overgangen, bijvoorbeeld door geautomatiseerde routinemeldingen, visuele timers en herinneringen voor sensorische pauzes op basis van individuele patronen.45
Op het gebied van vertaling en communicatie kan AI automatische vertalingen bieden voor meertalige klaslokalen of anderstalige leerlingen.22
Microsoft Copilot+ biedt bijvoorbeeld live vertaling.48
Voor inclusief ontwerp en coderen helpen tools zoals Accessibility CoPilot en Ask Microsoft Accessibility ontwikkelaars toegankelijke content te creëren.48
GitHub Copilot Chat helpt programmeurs de toegankelijkheid van hun code te verbeteren.48
Tot slot zijn tekst-naar-spraak en spraak-naar-tekst tools van groot belang. Tekst-naar-spraaksoftware kan tekst hardop voorlezen voor leerlingen met dyslexie of leesproblemen, wat bijdraagt aan gelijke deelname.22 Spraak-naar-tekst tools kunnen deze leerlingen helpen om beter deel te nemen aan klasactiviteiten en toegang te krijgen tot lesmateriaal.49
Diepere Overwegingen en Gevolgen
De potentie van AI om gelijke kansen te creëren in het onderwijs is aanzienlijk. AI kan barrières wegnemen en op maat gemaakte ondersteuning bieden, waardoor studenten met diverse behoeften volledig kunnen deelnemen aan het onderwijs.21 Dit versterkt inclusie en maakt zelfs leermogelijkheden op afstand mogelijk, wat bijvoorbeeld leerlingen in krimpgebieden toegang kan geven tot specifieke keuzevakken.21
Echter, er zijn ook uitdagingen op het gebied van beschikbaarheid en betrokkenheid. Veel van deze hulpmiddelen zijn niet universeel beschikbaar of betaalbaar voor alle leerlingen en gezinnen.21 Bovendien is er vaak een gebrek aan betrokkenheid van de doelgroep zelf bij de ontwikkeling van AI-oplossingen, wat kan leiden tot tools die niet optimaal aansluiten bij de werkelijke behoeften.48 De digitale kloof, waarbij niet elke leerling thuis toegang heeft tot geschikte apparaten of goed werkend internet, blijft een fundamenteel probleem dat de effectiviteit van digitale inclusie-initiatieven kan ondermijnen.21
Dit benadrukt de noodzaak van ethisch ontwerp en monitoring. Het is van cruciaal belang dat AI-oplossingen inclusief worden ontworpen en geen bestaande vooroordelen of ongelijkheden versterken.21 Scholen moeten actief monitoren op digitale uitsluiting, bijvoorbeeld door digitaal pesten tegen te gaan of ervoor te zorgen dat het gebruik van data of algoritmes niet leidt tot vooroordelen.21 Een doordachte ICT-strategie die aandacht besteedt aan toegankelijkheid en de betrokkenheid van leerlingen met beperkingen bij de ontwikkeling van tools, is essentieel voor een succesvolle en ethische implementatie van AI in het kader van inclusie.
AI-hulpmiddelen voor Toegankelijkheid en Inclusie
Categorie
Tool
Beschrijving
Voorbeeldtoepassing
Visuele Hulpmiddelen
ChatGPT, Vision API's, Be My AI, Navilens, MIT’s VisText
Genereert beeldbeschrijvingen en alternatieve teksten, biedt realtime visuele assistentie en navigatiehulp.
Een blinde leerling krijgt audiodescripties van afbeeldingen in een digitaal lesboek, of navigatiehulp in de school via QR-codes.
Auditieve Ondersteuning
Spraakherkenning, AI-gebaseerde ondertiteling, SRAVI, Ava
Helpt mensen met gehoorproblemen volwaardig deel te nemen aan onderwijs via ondertiteling en communicatie-apps.
Een dove leerling volgt een online les met live, AI-gegenereerde ondertiteling, of communiceert via een app die gesproken tekst omzet naar geschreven tekst.
Cognitieve & Fysieke Ondersteuning
AI-robot ZB, AI-tools voor neurodivergentie
Ondersteunt sociale vaardigheden en biedt structuur en voorspelbaarheid voor leerlingen met diverse beperkingen.
Een leerling met autisme ontvangt geautomatiseerde meldingen voor roosterwijzigingen of visuele timers voor overgangen tussen taken.
Vertaling & Communicatie
Microsoft Copilot+
Biedt live vertalingen en automatische vertalingen van lesmateriaal.
Een anderstalige leerling kan lesmateriaal direct laten vertalen naar de moedertaal, of live gesprekken volgen met vertaalondersteuning.
Inclusief Ontwerp & Coderen
Accessibility CoPilot, Ask Microsoft Accessibility, GitHub Copilot Chat
Helpt ontwikkelaars en programmeurs toegankelijke content en code te creëren.
Een docent gebruikt een AI-tool om te controleren of het lesmateriaal voldoet aan de toegankelijkheidsstandaarden voor leerlingen met visuele beperkingen.
Tekst-naar-spraak & Spraak-naar-tekst
Diverse AI-tools
Leest tekst hardop voor of zet gesproken woorden om in geschreven tekst.
Een leerling met dyslexie luistert naar de lesstof in plaats van deze te lezen, of dicteert antwoorden in een app die deze omzet naar tekst.
Conclusies en Aanbevelingen
De integratie van artificiële intelligentie in het onderwijs biedt een breed scala aan transformatieve mogelijkheden, variërend van diepgaande personalisatie van leerervaringen tot aanzienlijke verlichting van administratieve taken en het vergroten van toegankelijkheid. AI-gedreven systemen kunnen leerlingen op maat gemaakte leertrajecten aanbieden, docenten voorzien van efficiënte feedback- en beoordelingshulpmiddelen, en de creatie van lesmateriaal versnellen. Deze technologische vooruitgang heeft het potentieel om de betrokkenheid van leerlingen te vergroten, de werkdruk van docenten te verminderen en onderwijs inclusiever te maken voor alle leerlingen.
Echter, deze kansen gaan gepaard met belangrijke uitdagingen en ethische overwegingen die een doordachte aanpak vereisen. De effectiviteit van AI is sterk afhankelijk van menselijke supervisie en de pedagogische bekwaamheid van docenten. Er bestaat een risico op het vergroten van de digitale kloof als niet alle leerlingen gelijke toegang hebben tot de benodigde technologie. Daarnaast roept het gebruik van AI vragen op over gegevensprivacy, databeveiliging en academische integriteit, met name door de opkomst van generatieve AI. Het is van essentieel belang dat onderwijsinstellingen deze aspecten proactief adresseren.
Op basis van de analyse worden de volgende aanbevelingen gedaan voor een verantwoorde en effectieve integratie van AI in het onderwijs:
Ontwikkel een heldere AI-strategie en beleid: Onderwijsinstellingen dienen AI te integreren in hun ICT-strategie, met duidelijke kaders voor het gebruik, de doelen en de ethische overwegingen.5 Dit omvat richtlijnen voor het gebruik van generatieve AI door leerlingen en docenten.
Investeer in professionele ontwikkeling van docenten: Docenten moeten worden toegerust met de nodige AI-geletterdheid en pedagogische vaardigheden om AI-tools effectief te kunnen gebruiken, de output kritisch te beoordelen en hun rol als coach en differentiatie-expert te vervullen.3
Prioriteer digitale inclusie en gelijke toegang: Scholen moeten actief beleid voeren om te zorgen voor gelijke toegang tot apparaten en internetverbindingen, en alternatieve leermogelijkheden bieden voor leerlingen die thuis geen adequate digitale middelen hebben.2
Handhaaf menselijke controle en kritische evaluatie: De docent moet altijd de uiteindelijke zeggenschap behouden over beoordelingen en lesinhoud. AI dient als ondersteunend hulpmiddel en de output moet kritisch worden geëvalueerd en waar nodig aangepast.8
Stimuleer kritisch denken en verantwoord AI-gebruik bij leerlingen: Leerlingen moeten worden onderwezen in digitale geletterdheid, ethisch AI-gebruik en het vermogen om AI-output te evalueren en te gebruiken als middel voor diepgaand leren, in plaats van als een shortcut.7
Waarborg gegevensprivacy en -beveiliging: Zorg voor strikte naleving van privacywetgeving (zoals de AVG), versleuteling van gevoelige gegevens en heldere protocollen voor gegevenstoegang bij het gebruik van AI-systemen die persoonsgegevens verwerken.19
Hanteer een lerende aanpak: Moedig experimentatie met AI aan binnen ethische kaders, en faciliteer het delen van ervaringen en best practices binnen de onderwijssector om de collectieve kennis over AI continu te vergroten.5
Door deze aanbevelingen te volgen, kan het onderwijs de transformatieve kracht van artificiële intelligentie benutten om een rijker, efficiënter en inclusiever leerklimaat te creëren, waarin zowel leerlingen als docenten optimaal kunnen floreren.
De komst van artificiële intelligentie (AI) heeft aanzienlijke gevolgen voor de manier waarop leerkrachten evalueren. Dit beïnvloedt zowel de efficiëntie van de evaluatie als de kwaliteit van de feedback en de personalisatie van het leerproces.
Efficiëntie en automatisering
AI-tools kunnen taken automatiseren die voorheen veel tijd van leerkrachten vroegen. Denk hierbij aan:
Geautomatiseerde beoordeling van gestandaardiseerde tests: AI kan meerkeuzevragen, invuloefeningen en zelfs korte antwoorden efficiënt nakijken. Dit bespaart leerkrachten veel tijd, die ze kunnen besteden aan complexere taken.
Plagiaatdetectie: AI-algoritmes zijn steeds beter in staat om plagiaat te detecteren in ingeleverde werken, wat bijdraagt aan de academische integriteit.
Voortgangsmonitoring: AI kan leerlinggegevens analyseren en inzicht geven in de voortgang van individuele leerlingen en groepen, waardoor leerkrachten sneller kunnen inspelen op hiaten.
Kwaliteit van feedback en personalisatie
AI kan ook de kwaliteit van feedback verbeteren en het leerproces personaliseren:
Directe feedback: Leerlingen kunnen onmiddellijk feedback krijgen op hun werk, wat cruciaal is voor het leerproces. Dit kan variëren van eenvoudige correcties tot suggesties voor verbetering in complexere opdrachten.
Gepersonaliseerde leerpaden: Op basis van de prestaties van leerlingen kan AI gepersonaliseerde leerpaden voorstellen. Dit betekent dat leerlingen extra oefeningen krijgen waar ze moeite mee hebben, of juist uitdagender materiaal als ze voorlopen.
Diepgaande analyse van prestaties: AI kan patronen in leerlingprestaties identificeren die voor een menselijke leerkracht minder zichtbaar zijn. Dit kan helpen bij het vaststellen van hardnekkige misconcepties of gebieden waar extra ondersteuning nodig is.
Uitdagingen en overwegingen
Hoewel de voordelen aanzienlijk zijn, zijn er ook belangrijke overwegingen en uitdagingen:
Ethische vraagstukken: Er zijn zorgen over de privacy van leerlinggegevens en de mogelijke bias in AI-algoritmes. Het is cruciaal dat AI-systemen eerlijk en transparant zijn.
De rol van de leerkracht: AI zal de leerkracht niet vervangen, maar de rol zal wel veranderen. De focus verschuift van puur beoordelen naar het begeleiden, coachen en het stimuleren van kritisch denken en creativiteit. De menselijke interactie en het opbouwen van relaties blijven essentieel.
Ontwikkeling van complexe vaardigheden: Het beoordelen van vaardigheden zoals creativiteit, kritisch denken en probleemoplossing blijft een uitdaging voor AI en vereist nog steeds de expertise van de leerkracht.
Toegankelijkheid en training: Niet alle scholen hebben dezelfde toegang tot geavanceerde AI-tools, en leerkrachten hebben training nodig om deze technologieën effectief te kunnen inzetten.
Conclusie
AI heeft de potentie om de evaluatiepraktijken in het onderwijs ingrijpend te veranderen door efficiëntie te verhogen en personalisatie mogelijk te maken. Het is echter essentieel om de implementatie zorgvuldig te overwegen, met aandacht voor ethische aspecten, de veranderende rol van de leerkracht en de noodzaak om complexe vaardigheden te blijven ontwikkelen en beoordelen. Uiteindelijk kan AI leerkrachten ondersteunen, zodat zij zich meer kunnen richten op de unieke behoeften van hun leerlingen en op het creëren van een rijkere leerervaring.
AI kan een waardevolle rol spelen bij de evaluatie van PAV in de tweede graad van het secundair onderwijs, maar het is cruciaal om te benadrukken dat AI een ondersteunend hulpmiddel is voor de leerkracht en de menselijke beoordeling niet volledig kan vervangen. Het gaat erom de efficiëntie te verhogen en inzichten te bieden die de leerkracht kan gebruiken.
Hier zijn concrete voorbeelden van hoe AI kan worden ingezet bij de evaluatie van PAV:
1. Feedback en formatieve evaluatie
AI kan snelle en gerichte feedback geven, wat essentieel is voor het leerproces.
Geautomatiseerde feedback op schrijfopdrachten:
Toepassing: Bij opdrachten zoals opiniestukken, verslagen, of reflectieteksten kan AI (bijv. via tools die taalmodellen integreren) de teksten analyseren op:
Grammatica en spelling: Basiscorrecties en suggesties voor verbetering.
Zinsbouw en woordenschat: Suggesties voor variatie, complexiteit of duidelijkheid.
Structuur en coherentie: Analyse van de logische opbouw, aanwezigheid van inleiding, kern, slot, en overgangszinnen.
Argumentatie: Identificeren van stellingen en argumenten, en het nagaan of deze voldoende onderbouwd zijn (let op: AI kan de inhoudelijke juistheid van argumenten niet altijd controleren, wel de structuur ervan).
Voordeel: Leerlingen krijgen direct feedback, waardoor ze hun werk kunnen verbeteren voordat de leerkracht het definitief beoordeelt. Dit bevordert zelfregulatie en actieve leerhouding.
Beperking: AI begrijpt geen context, nuance, creativiteit of diepgang op menselijk niveau. De leerkracht blijft nodig voor inhoudelijke feedback en het beoordelen van de originaliteit en het kritisch denkvermogen.
Feedback op presentatievaardigheden (via spraak-naar-tekst en analyse):
Toepassing: Bij mondelinge presentaties kunnen AI-tools de gesproken tekst omzetten naar geschreven tekst. Vervolgens kan AI analyseren op:
Spreektempo: Is het te snel of te langzaam?
Woordherhalingen: Worden bepaalde woorden of stopwoorden te vaak gebruikt?
Volume en intonatie: (Mits de technologie dit toelaat) Analyse van stemgebruik.
Voordeel: Objectieve data over spreekgedrag die leerlingen kunnen gebruiken om hun presentatievaardigheden te verbeteren.
Beperking: AI beoordeelt geen non-verbale communicatie, enthousiasme, interactie met het publiek of de inhoudelijke kwaliteit van de presentatie.
2. Efficiëntie bij summatieve evaluatie (voor de leerkracht)
AI kan de leerkracht helpen bij het sneller verwerken van grote hoeveelheden werk.
Voorselectie en categorisatie van antwoorden:
Toepassing: Bij open vragen of korte antwoordvragen kan AI antwoorden clusteren op basis van gelijkenis of trefwoorden. Dit kan de leerkracht helpen om snel een overzicht te krijgen van veelvoorkomende antwoorden, misconcepties of uitzonderlijke inzichten.
Voordeel: Versnelt het beoordelingsproces, vooral bij grote klassen.
Beperking: Vereist menselijke validatie om te zorgen dat de categorisatie correct is en geen nuances verloren gaan.
Plagiaatdetectie:
Toepassing: Geavanceerde AI-tools kunnen helpen bij het detecteren van plagiaat, inclusief teksten die (deels) door AI zijn gegenereerd. Ze vergelijken de ingeleverde tekst met een enorme database van online bronnen en eerder ingeleverd werk.
Voordeel: Helpt de academische integriteit te waarborgen.
Beperking: Geen enkele tool is 100% waterdicht. Soms worden legitieme overeenkomsten als plagiaat gemarkeerd, en soms blijft AI-gegenereerde tekst onopgemerkt. Een menselijke beoordeling blijft noodzakelijk.
3. Identificeren van leerbehoeften en trends
AI kan patronen herkennen in de prestaties van leerlingen.
Analyse van veelvoorkomende fouten:
Toepassing: Door de antwoorden van een hele klas te analyseren, kan AI patronen herkennen in veelvoorkomende fouten of misconcepties. Bijvoorbeeld: als veel leerlingen moeite hebben met het onderscheiden van oorzaak en gevolg in maatschappelijke processen.
Voordeel: Geeft de leerkracht inzicht in welke leerdoelen extra aandacht nodig hebben, zowel voor de klas als geheel als voor individuele leerlingen.
Beperking: AI geeft de wat, maar niet de waarom. De leerkracht moet de oorzaak van de fouten achterhalen en passende interventies bedenken.
Voortgangsmonitoring:
Toepassing: Als leerlingen gedurende het schooljaar meerdere opdrachten in een digitaal systeem maken, kan AI de voortgang van individuele leerlingen over de tijd heen analyseren. Worden ze beter in argumenteren? Verbeteren hun onderzoeksvaardigheden?
Voordeel: Biedt een gedetailleerder beeld van de leerontwikkeling dan momentopnames.
Beperking: Vereist consistente data-invoer en een zorgvuldige interpretatie van de resultaten.
Belangrijke overwegingen bij het gebruik van AI in evaluatie:
Transparantie: Maak leerlingen en ouders duidelijk hoe en waarvoor AI wordt ingezet bij de evaluatie.
Eerlijkheid en bias: AI-modellen kunnen onbedoeld bias bevatten die leidt tot oneerlijke beoordelingen. Regelmatige controle en menselijke correctie zijn essentieel.
Privacy: Zorg ervoor dat het gebruik van AI-tools voldoet aan de privacywetgeving (GDPR/AVG) en dat gevoelige leerlinggegevens veilig zijn.
De rol van de leerkracht: AI is een tool om de leerkracht te ondersteunen, niet te vervangen. De leerkracht blijft verantwoordelijk voor de uiteindelijke beoordeling, het geven van persoonlijke feedback, het inspelen op individuele behoeften en het stimuleren van kritisch denkvermogen.
Focus op proces, niet alleen product: Bij PAV is het proces (onderzoek, reflectie, samenwerken) vaak net zo belangrijk als het eindproduct. AI kan hier minder goed op evalueren dan een leerkracht.
Door AI doordacht en ethisch in te zetten, kan het de evaluatie van PAV verrijken, de leerkracht ontlasten en leerlingen helpen om effectiever te leren.
Opdrachten
De opkomst van AI, en met name generatieve AI zoals ChatGPT, heeft een diepgaande impact op de soort opdrachten die leerkrachten geven. De focus verschuift van puur reproductief werk naar opdrachten die menselijke vaardigheden centraal stellen en kritisch denken stimuleren.
De noodzaak van aanpassing
Vroeger konden leerkrachten volstaan met opdrachten waarbij leerlingen informatie moesten opzoeken en samenvatten, of standaard oefeningen moesten maken. Nu AI dit soort taken met gemak kan overnemen, moeten leerkrachten hun aanpak herzien:
Verschuiving van "weten" naar "begrijpen" en "toepassen": Als AI feiten en basiskennis snel kan reproduceren, moet de leerkracht opdrachten ontwerpen die dieper gaan. Het gaat niet langer om wat leerlingen weten, maar om hoe ze die kennis gebruiken en interpreteren.
Aanpak van plagiaat en 'AI-fraude': Leerkrachten moeten opdrachten creëren die minder vatbaar zijn voor het simpelweg kopiëren van AI-gegenereerde teksten. Dit vraagt om creativiteit in de opdrachtformulering.
Nieuwe soorten opdrachten
Dit zijn de belangrijkste verschuivingen in het type opdrachten:
1. Opdrachten gericht op kritisch denken en analyse
Valideren en evalueren van AI-output: Leerlingen krijgen een tekst of oplossing gegenereerd door AI en moeten deze kritisch beoordelen op feitelijke juistheid, volledigheid, nuance en mogelijke bias. Ze moeten bijvoorbeeld argumenten vergelijken tussen een AI-tekst en menselijke bronnen.
Vergelijken en contrasteren: Opdrachten waarbij leerlingen verschillende AI-modellen met elkaar moeten vergelijken, of AI-resultaten moeten afzetten tegen menselijke prestaties of expertkennis.
Probleemoplossing in complexe contexten: Opdrachten die vragen om complexe, niet-lineaire problemen waarvoor AI (nog) geen pasklare oplossing heeft, of waarbij de menselijke context en ethische overwegingen cruciaal zijn.
Reflectie op het leerproces: Opdrachten die leerlingen aanzetten tot reflectie over hoe ze tot een oplossing zijn gekomen, inclusief het gebruik van AI als hulpmiddel, en wat ze hebben geleerd over de beperkingen en mogelijkheden van AI.
2. Opdrachten die menselijke creativiteit en uniciteit vereisen
Persoonlijke reflectie en ervaring: Opdrachten die expliciet vragen naar persoonlijke meningen, ervaringen of creatieve interpretaties die AI niet kan genereren. Dit kan door het toevoegen van een persoonlijke component aan een anderszins feitelijke opdracht.
Originele inhoud creëren: Taken die een hoge mate van creativiteit, originaliteit en diepgang vereisen, zoals verhalen schrijven met emotionele complexiteit, kunstwerken creëren, of unieke experimenten opzetten.
Synthese en diepgang: In plaats van het simpelweg samenvatten van informatie, vragen leerkrachten naar het synthetiseren van informatie uit diverse bronnen om tot nieuwe inzichten te komen, of het ontwikkelen van diepgaande argumentaties.
3. Opdrachten die AI integreren als hulpmiddel
AI als co-piloot: Leerkrachten kunnen opdrachten geven waarbij leerlingen AI bewust gebruiken als hulpmiddel, bijvoorbeeld voor brainstormen, structureren van ideeën, of het genereren van een eerste concept. Daarbij moeten ze wel aangeven hoe ze AI hebben ingezet en de output kritisch bewerken.
Prompt engineering: Leerlingen leren hoe ze effectieve "prompts" moeten formuleren om de gewenste output van AI-modellen te krijgen. Dit ontwikkelt hun vermogen om nauwkeurig en helder te communiceren.
Samenwerken met AI: Opdrachten waarbij leerlingen leren hoe ze kunnen samenwerken met AI om complexere taken uit te voeren, waarbij de sterke punten van zowel mens als machine worden benut.
Veranderende rol van de leerkracht
De leerkracht wordt steeds meer een coach en facilitator. Dit betekent:
Ontwerpen van zinvolle opdrachten: De leerkracht moet opdrachten ontwerpen die relevant blijven in een wereld met AI, en die leerlingen voorbereiden op toekomstige uitdagingen.
Begeleiden van leerlingen: Het gaat niet alleen om het geven van opdrachten, maar ook om het begeleiden van leerlingen bij het kritisch omgaan met informatie en AI-tools.
Digitale geletterdheid: Leerkrachten moeten leerlingen onderwijzen over de mogelijkheden, beperkingen en ethische aspecten van AI.
De impact van AI op de soort opdrachten is dus een uitnodiging om het onderwijs te vernieuwen en te focussen op vaardigheden die de mens uniek maken, zoals creativiteit, kritisch denken en probleemoplossing, terwijl AI als een krachtig hulpmiddel wordt ingezet.
Absoluut! Voor het vak PAV (Project Algemene Vakken) in de tweede graad van het secundair onderwijs, waar de focus ligt op maatschappelijke, economische, wetenschappelijke en culturele thema's in relatie tot de leefwereld van de leerlingen, biedt AI heel wat mogelijkheden voor vernieuwende opdrachten. Het draait erom de kritische reflectie en het analytische vermogen van de leerlingen te stimuleren, in plaats van enkel feitenkennis te reproduceren.
Hier zijn concrete voorbeelden, gecategoriseerd naar het type vaardigheid dat ze aanspreken:
1. Opdrachten gericht op kritisch denken en de validatie van AI-output
Dit zijn opdrachten waarbij leerlingen de resultaten van AI kritisch moeten beoordelen.
De AI-nieuwscheck:
Opdracht: Kies een actueel maatschappelijk thema (bijv. klimaatverandering, inflatie, migratie, sociale media en mentale gezondheid). Vraag ChatGPT of een andere AI om een nieuwsartikel of een opiniestuk over dit thema te schrijven.
Verwerking: Leerlingen moeten het AI-gegenereerde artikel kritisch analyseren op feitelijke juistheid, volledigheid, nuance, mogelijke bias en de betrouwbaarheid van de "bronnen" (die AI vaak verzint). Ze vergelijken dit met betrouwbare nieuwsbronnen (De Standaard, VRT NWS, kwaliteitsjournaals, etc.).
Vragen ter reflectie:
Welke informatie ontbreekt of is onvolledig in de AI-tekst?
Bevat de tekst misleidende informatie of 'hallucinaties' (verzonnen feiten)?
Welke standpunten worden erin genomen en zijn deze evenwichtig?
Wat zijn de gevaren van het blindelings vertrouwen op AI voor nieuws?
Hoe kunnen we betrouwbare informatie onderscheiden van onbetrouwbare informatie?
Het AI-dilemma:
Opdracht: Presenteer een ethisch of maatschappelijk dilemma (bijv. de invoering van cameratoezicht met gezichtsherkenning, het gebruik van AI in de zorg, de impact van streamingdiensten op auteursrechten). Vraag AI om pro- en contra-argumenten te genereren voor dit dilemma.
Verwerking: Leerlingen analyseren de argumenten van de AI. Ze moeten vervolgens:
De sterktes en zwaktes van de argumenten identificeren.
Nagaan of de argumenten volledig en evenwichtig zijn.
Eventueel ontbrekende perspectieven toevoegen (bijv. sociaal-economische impact, impact op specifieke groepen).
Een eigen onderbouwde mening formuleren, waarbij ze eventueel de AI-argumenten gebruiken of weerleggen.
Vragen ter reflectie:
Op welke manier kan AI helpen bij het overzichtelijk maken van een dilemma?
Welke menselijke expertise blijft onmisbaar bij het afwegen van ethische kwesties?
2. Opdrachten die menselijke creativiteit, originaliteit en probleemoplossing vereisen
Deze opdrachten vragen leerlingen om iets toe te voegen dat AI niet (makkelijk) kan: persoonlijke interpretatie, creativiteit en diepgaande analyse.
"Mijn Leven in de Toekomst" (met AI als inspiratie):
Opdracht: Leerlingen kiezen een maatschappelijke trend of technologische ontwikkeling (bijv. smart cities, robotisering in huishoudens, virtuele realiteit in onderwijs). Ze gebruiken AI om te brainstormen over mogelijke scenario's of concepten rond dit thema.
Verwerking: Op basis van de AI-gegenereerde ideeën, creëren de leerlingen een persoonlijke visie of een origineel project:
Een korte fictie (verhaal, gedicht, strip) over hun leven in deze toekomstige wereld.
Een ontwerp van een product of dienst dat aansluit bij deze trend (bijv. een schets van een slim huis, een plan voor een duurzaam transportsysteem).
Een presentatie waarin ze hun visie en de rol van AI (als hulpmiddel en/of als onderwerp van het thema) toelichten.
Focus: De nadruk ligt op de persoonlijke interpretatie, creativiteit en het vermogen om de AI-input te transformeren naar iets unieks.
De maatschappelijke campagne:
Opdracht: Kies een lokaal of regionaal maatschappelijk probleem (bijv. zwerfafval in de buurt, eenzaamheid onder ouderen, gebrek aan sportfaciliteiten voor jongeren). Vraag AI om suggesties voor slogans, actieplannen of publieksboodschappen te genereren voor een bewustmakingscampagne.
Verwerking: Leerlingen kiezen de beste AI-suggesties, maar moeten deze vervolgens aanpassen, verbeteren en personaliseren voor een specifieke doelgroep en context. Ze ontwikkelen een complete campagne inclusief visuele elementen (posters, social media posts), een korte video-pitch en een gedetailleerd actieplan.
Focus: Het aanleren van overtuigingskracht, doelgroepgericht communiceren en het synthetiseren van informatie in een praktisch product.
3. Opdrachten die AI integreren als hulpmiddel (met reflectie)
Hier leren leerlingen AI efficiënt te gebruiken, maar ook te reflecteren op hun gebruik.
De informatieduik (met AI als hulpje):
Opdracht: Geef een complex onderzoeksonderwerp (bijv. de geschiedenis van de arbeidersbeweging in België, de impact van globalisering op lokale economieën, de evolutie van gezinsvormen). Leerlingen gebruiken AI om een eerste overzicht te krijgen, kernbegrippen te definiëren en mogelijke subvragen te genereren.
Verwerking: Leerlingen moeten vervolgens zelf op zoek gaan naar betrouwbare bronnen om de AI-informatie te verifiëren en aan te vullen. Ze maken een onderzoeksplan waarin ze expliciet aangeven welke informatie ze via AI hebben verkregen en welke via menselijke bronnen (bibliotheek, interviews, expertartikelen).
Vragen ter reflectie:
Hoe heeft AI geholpen om snel een startpunt te vinden?
Welke informatie heeft AI mogelijk gemist of verkeerd gepresenteerd?
Waarom is het belangrijk om AI-gegenereerde informatie altijd te verifiëren met menselijke bronnen?
Welke zoektermen of "prompts" waren het meest effectief om de gewenste informatie van de AI te krijgen?
De "AI-journalist":
Opdracht: Kies een complex, actueel maatschappelijk debat (bijv. de legalisering van cannabis, het tekort aan leerkrachten, de toekomst van pensioenen). Leerlingen fungeren als 'AI-journalisten'. Ze gebruiken AI om een conceptartikel te schrijven waarin verschillende perspectieven aan bod komen.
Verwerking: De leerlingen moeten de AI-tekst grondig redigeren en aanvullen met concrete voorbeelden, interviews (fictief of echt) en persoonlijke reflecties om het "menselijker" en diepgaander te maken. Ze leggen uit welke delen door AI zijn gegenereerd en welke door henzelf. Ze beoordelen de AI op objectiviteit, feitelijkheid en het vermogen om nuance aan te brengen.
Focus: Het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden, redactievaardigheden, kritische zin en het ethisch omgaan met informatie.
Bij al deze opdrachten is het cruciaal om duidelijke richtlijnen te geven over het toegestane gebruik van AI en om de reflectie op het proces te stimuleren. Dit helpt leerlingen om AI te zien als een krachtig hulpmiddel, en niet als een vervanging voor hun eigen denkwerk. Door dit te doen, bereiden we hen optimaal voor op een toekomst waarin AI een steeds grotere rol zal spelen.